Saamaa-Chakewa Festival

Saamaa-Chakewa Festival

(A heart touching tharu culture)

Saamaa-Chakewa is the most important festival of the Tharu women of the middle as well as the eastern Tarai of Nepal and adjoining boarder districts of India. Old as well as young women and children participate equally heartily in the Saamaa-Chakewa festival. It is neither a Parb/Pawain/Bhaakal nor Brat/Upabaas. It is, in reality, a kind of ceremony celebrated in the sweet memory of Saamaa, Saamb and Chakrawat each year in the moon-light side (up to full moon day) of the month of Kartik. It is based on the most tragic epic (dardanaak giti kaabya) of the Tharu community. The whole epic is full of very sorrowful songs. The dialogues (in forms of songs) between sister (Saamaa) and brother (Saamb), between wife (Saamaa) and husband (Chakrawat) are all heart touching. It is the immortal story of the genuine love between sister and brother, between wife and husband. At the same time, the songs are full of teachings helpful for the welfare of human beings. It not only provides the entertainment but also teaches the community the most socially-desired behaviors. It also explains Tharu culture and its origin.

Traditionally, it is considered as the social barrier of the Tharu community. There is a common proverb prevailing in the community, "SAAMAA KE MURI DUB, BAR KE MURI UG" means when a married lady used to come to her maternal place on the eve of JITIYA PAWAIN to celebrate it, she returned to her home only after the celebration of Saamaa-Chakewa festival. No husband has the right to call his wife to come home from her maternal place before Saamaa-Chakewa festival. But after Saamaa-Chakewa, it is the turn of the husband to ask his wife to come home and participate in the harvesting of paddy.

There are many beliefs behind this festival where the Tharu community believes that in ancient times (probably 2000 years ago), in the kingdom of Garbh, there was a king named Kishan Bhusan Sen. He was famous for his good name and fame. He was very honest and dear to his people. He had a very ideal wife named Aadambati. He had a very obedient daughter named Saamaa and a son named Saamb. Saamaa and Saamb used to go to school daily. It was their daily life. Both loved each other. Saamaa used to take great care of her brother. It is the burning example of love between brother and sister.

The story further goes on like this: When Saamaa was twelve years old, she was married to a prince named Chakrawat, the first son of the seventh king, Salishuk, of Maurya dynasty of the kingdom of Magadh.  In the kingdom of Garbh, there was also a courtyard named Churath. He was very sincere to the king but originally he was of ill character. When Saamaa grew into a damsel (a quite beautiful lady!), Churath started to think ill of her. He wanted to take the benefit of her youth. He wanted to marry Saamaa. Once, Churath found out a favorable moment and he proposed his naked dirty thought to her. But, Saamaa could not accept his dirty proposal. She denied his dirty proposal as she was already married and was very strong in terms of her character.

Churath could not bear with it. He took it as his insult. He was very angry with Saamaa as well as very afraid of the king. He found out a trick and cleverly convinced the king about the ill character of Saamaa. The king became very angry with Saamaa. He lost himself his patience on anger and without any further inquiry he punished his daughter to exile to Brindabon, a dense forest in the north of Garbh Desh. Saamaa found Churath very guilty in this matter. Saamaa was very obedient to her father. She courageously accepted the punishment and went to exile.

Finally, this bad news burst out in the country. Saamaa's mother, brother and her husband became patience less to know this unexpected event with Saamaa. They burst into tears. They began to swim in the sea of sorrows and grief. They found Saamaa very innocent in this regards and Churath very guilty. So, they became very angry with the king and Churath. They quarreled a lot to the king and requested him to take his word back in this regards. Churath was given hard punishment. Saamb and Chakrawat tried to their best to convince Saamaa to return home from the exile. But, Saamaa listened neither to her brother nor her husband. Finally, to make the word at any cost true of her father, she did not return home instead of mountains of sorrows and pain she found in the exile.

The whole story of Saamaa - Chakewa is nothing but it is the story of pain, sorrows, grief and pity. It is the heart touching dialogue between the queen and the king, between Saamaa and brother and between Saamaa and her husband. The king realized his mistake and finally he took this unwanted event to Saamaa as her bad luck. He asked his queen to send required things to her so as to make her life better there. The queen did the same but Saamaa did not accept anything rather she involved herself on hard penance. It is believed that on account of her hard penance she got salvation of the present birth and in the next time according to her wish she got the birth of a bird, Chakewa, so that she could fulfill the interest of her brother as well as her husband at a time.

Even today, Tharu community celebrates this event on her sweet memory each year in the month of Kartik and it is hoped that it will be continued in the future too. During the whole ceremony, every night there is a practice to every sister who wishes best of her brother.  This is the immemorial story of brother and sister. The cordial relationship will be remembered as long as the world exists.

The Saamaa-Chakewa festival is celebrated each year in the moonlight of the month of Kartik. The ladies start to build the statues of Saamaa, Chakewa, Satabhainya, Chugala with long mustache, Brindabone badhani, dog, Bhamara, dance party etc. with the clay mostly from just after the Chhaith brat. They color the statues and put them in a new basket made of bamboo. They put a burning lamp on her honor in the basket. They decorate the basket with flowers and paper of different colors as much as they can. Every night they celebrate it with sweet songs. After their dinner all ladies - old, young and children with their decorated baskets with Saamaa gather at a place especially at the place of a village head. Some members carry their basket on the head and some start singing and by that way they move slowly and slowly to the road and then to a house of a festival member. They are highly welcomed there. They are provided some mats there to sit on. They put their baskets on the ground there and pass 2-3 hrs by singing sweet songs. They offer a lot of blessings to their brothers and abuse a lot to wicked. They worship their Saamaa there. After that, they again move back to the first place the same way. They end the procession there formally for that night and return to their home. It continues up to Purnima till they formally end the ceremony for this year. In the night of Purnima (full moon) when they start procession from the first place they do not go to the house of a member instead of they complete a walk to the whole community the same way. It is called DAGAR BULLON. They again return to the first place and formally end the ceremony for that evening.

Next morning is the final closing of this ceremony for this year. It takes place in a showy way. All brothers help their sisters to make a very nice looking temple made of bamboo and colored papers. They carry the temple to the pond or water source. Sisters get up early in the morning, clean their houses; organize essential materials for closing the festival. They again gather at the same place as before and start their procession with sweet songs and their Saamaa towards the pond where they want to end the festival. They reach to the pond, take a bathe and worship their Saamaa and place them to the temple. Sweets are distributed to the people who participates the procession. The brothers place the temple in the centre of the pond which remains there for some time. All people return to their homes and by this way the Saamaa - Chakewa festival ends for this year. The married sisters after the end of this ceremony start to return to their husband home and engage to their business.

Some important Saamaa songs are –

Brother Saamb:

Kathile kaanaichihi he Saamaa baihini, kathile tutalau laihara se aas,

Ghar ghuri chalahu he Saamaa baihani, banti debau aadhaa raj

Sister Saamaa:

Babaa ke sampatiya he bhaiya, bhatijawa ke ho aas

Hama para gotani he bhaiya, moteria ke ho aas

Brother:

Ghara lauti chalahu  he Saamaa baihani, Babaa ke debai ham gyaan

Tuhu jin ghuraba he Saamaa baihani, mohi tejab praan

Sister:

Jina yehen karahu he Saamb bhaiya, babaa ke hetai bahaut badanaam

Karam ke khonta he ham bhaiya, bidhi moraa bhelai baam

Brother:

Kaisan ke jibai he Saamaa baihani, kaisan ke pherab swans

Jin tuhu ghurab he Saamaa baihani, Jagat me bhaike hetai bahaut upahaas

Sister:

Jin hiyaa haara he Saamb bhaiya, jin hebu niraas

Dosar janamuwame he Saamb bhaiya, pheno lebai yeke kokhi abataar.

THE END

समा चकेवा

;df rs]jf

dg'io hLjg k"0f{, ;kmn tyf ;'vL agfj} af:t] axf}t lsl;d s] ;fdu|L ;a s] h?/t x} 5} . olb sf]gf] ;dfh s] ;+:s[lt d]+ oL cg]s lsl;d s] ;fdu|L ;a d]+ sf]gf] Ps jf b'O{ lsl;d s] ;fdu|L ;a s] cefj e]g] ;] :jefljs 5} h] j} ;+:s[lt s] nf]u ;a s] dg dflG;s ?k ;] c;Gt'lnt /xt}, hLjg ck"0f{ cg'ej x]t}, ;kmntf d]+ ;Gb]x x]t} cf}/ ;'vL hLjg ;kgf :j?k x]t} .

yf? ;+:s[lt cGtu{t yf? hLjg k"0f{ cf}/ ;'vL agfj] jf:t] js/ ljleGg ;fF:s[lts ;Dkbf s] ?k d]+ ;fdf rs]jf pT;j s] Ps6f k|d'v ;+:s[lt s] ?k d]+ Nof ;s} lro} . ;fdf–rs]jf oL sf]gf] kj{, kfj}g–ltxf/ a|t, sf}anfkftL tyf cfsn–efsn g} lro} cf g} k]mg o} s] n]n sf]gf] lgod–lgi7f tyf k|ltaGw . oL Ps6f ;fF:s[lts dgf]/~hg tyf uLlt sf}t'xn lro} h] Ps] ;fy k|]d, xif{, ljifdo tyf ;fdflhs Oltxf; s] JoQm u/} d] ;kmn e]n 5} . oL yf? ;+:s[lt s] Ps6f dxf ljof]ufGt lult clnlvt dxfsfJo lro} .

oL pT;j :qLu0f ;a s] n]n lro} . x/]s kl/jf/ s] dfo, ax}g ;a oL pT;a k|To]s ;fn a8 w'd–wfd ;] yf? ;fdfh cGtu{t ljz]if xiffN]{nf; ;fy dgfj} 5} . o} d]+ sf]gf] e]b efj tyf juL{s/0f g} . oL Ps];fy a'9–k'/fg, hjfg tyf 5f]6gfGx n8sL ;a s] ;d]6 n}5} . o} d]+ ;a s] ;xeflutf /x} 5} . j]g+ t yf? ;dfh cGtu{t cf}/ dgf]/~hg s] n]n pT;a ;a 5} h} d]+ ;] ;fdf–rs]jf s] ljz]if dxTj 5} .

;df–rs]jf kj{ efO{–ax}g s] kj{ s] k|lts lro} . cs/f ufd 3/ d]+ ;df ;fd}g(:ffDa) ;]xf] sx} 5} . o} pT;j d]+ ;a df}uL–5f}/L ;a xiff]{Nnf; ;fy k"/f pT;j calw e}/ ;a /fOt cfkg–cfkg bfO{–efO{ s] uLt ufO{a ufO{a x[bo ;] cflzif b} 5} h] js/ efO{ bfO{ o'u–o'u hLj], js/ pQ/f]Q/ k|ult x]j], ;kmn x]j] cf}/ ;'vL ;DkGg tyf cGg–wg ;] k"0f{ x]j] h};] js/ n}x/ ;a lbg s] n]n agn /xt}, ;fy] ;fy ;a /fOt r'unf s] df]5 8fx} 5} h};] ufd 3/ d]+ h] r'unvf]/ 5}, rf]/, abdf; 5} j} ;a s] ;Tofgf; x]j] ;/fk}t /x} 5} h};] js/f ;a s] efO{ s] sf]O{ b'Mv tslnkm g} b]t} cf}/ n8sL+ ;a Ps6f :jR5 tyf kljq jftfj/0f d]+ v]n]–w'k] kfjt} cf}/ cfkg cfkg ;ltTj s] /Iff s/} d]+ ;kmn x]t} . hs/f uLt ?k d]+ o} lsl;d ;] ufj} 5} M–

;;df v]n] u]lno} xf] e}of aaf s] / xf] 6f]n,

;;d'jf x/fo] u]n xf] e}of 8njf nfo u]n rf]/ .

cfO{ ;] nueu @)))–#))) jif{ klxg] ue{ b]z(cvgL ef/t jif{ s] Onfxfjfb k|fGt) d] ;]gj+zLo /fhf /fHo s/}t /x} . ;]g j+zLo /fhf ;a d] Ps6f ls;g e"if0f ;]g gfd s] /fhf /x} . p axf}t k/fs|dL tyf wdf{Tdf /x} . /fhf s] /fgL s] gfd cfbdjtL tyf a]6f s] gfd ;fDa cf}/ a]6L s] gfd ;df /x} . ;df s] !@ x] jif{ s] pd]/ d] duw b]z s] df}o{ a+zLo ;ftd\ k':tf s] /fhf zfln;'s s] k|yd k'q /fhs'df/ rs|jfs ;] laofx ;Dkg e]n /x} . ;df cf}/ ;fDa b'g' efO{ ax}g d]+ axf}t k|]d /x} . ;df cfkg efO{ ;fDa s] vf}a b]vefn, ;]jf–;';'vf{ tyf k|]d s/} . p efO{ s] k9}s] n]n ;a–lbg kf7zfnf kFx'rfj} cf}/ 5'§L s] ;do d]+ nfj] hfo 5]n} .  ;do s] ;fy ;fy ;df jxf] a}9 s] hdfg Eofu]n}} . /fh b/jf/L d] ;] Ps uf]/] r'/7 gfd s] cfbdL /x} . r'/7 b'ifrl/q :jefj s] /x} . ha ;df hdfg e]n} t r'/7 s] ;df k|lt v/fa efjgf hfun} cf}/ Ps lbg r'/7 ;df s] ;fy cfkg j} lsl;d s] 3[l0ft k|:tfj /fvns} . du/ ;df laaflxt x}s] sf/0f r'/7 s] k|]d k|:tfj gfd+h'/ Sof b]ns} . r'/7 r'un vf]/L Jojxf/ s] t /xj] s/} p cfkg ckdfg s] abnf :j?k ;df k|lt r'u/vf]/L s/}5} cf}/ cfkg r'u/vf]/L s] ?k d] /fhf ;fy ;df s] rl/q xTof s] cf/f]k nufj} 5} . /fhf ;] a]6L s] rl/q xTof s] ;dfrf/ kfun ;/x aGof b}5} cf}/ /fhf s|f]w a; ;df s] agaf; s] b08 ;'Gof s] agaf; k7\of b}5]]} . afb d] ha oL ;dfrf/ /fgL s] , ;fDa s] tyf rs|jfs s] dfn"d x}5} t jf] ;a ;df s] k]|d d] kfun Eof hfO5} cf}/ ;df s] ag ;] nf}6fa} s] ;St k|of; s/} 5} du/ afk s] cf1fsf/L a]6L ;df afk s] arg lgjf{x vftL/ ag ;] g} nf}6}5} . ha ;fDa cf}/ rs|jfs cfkg axf}t x7 b]vfa}5} ta ;df efO cf}/ :jfdL rs|jfs s] bf];/ hgd d] ;fy ;fy /x} s] arg b}5} . oL bf];/ hgd d] ;df rs]jf s] hf]/L s] ;df, ;fDa cf}/ rs|jfs s] k|lts dfg} 5} h] ;fy d/} 5} cf}/ ;fy lho} 5} . o} lsl;d ;] b'g' efO{–ax}g ;df cf}/ ;fDa s] k|]d;bf s] n]n cd/ Eof hfO5} cf}/ r'unvf]/ k|lt ;dfh d] ;a s] dg d] 3[0ff pTkg x}5} .

;df rs]jf pT;j d] ;df s] agaf; k|;+u d] k"/] pT;j /fhf /fgL, ;df ;fDa tyf ;df rs|jfs s] aLr s] e/k"/ k|]d s] b'vfGt ufyf (lult kf}/fl0fs dxfsfJo) lro} . oxf ufyf ;Dk"0f{ pT;j d] ufjn hfO5} .

;]g a+zLo uef{ /fhf ls;g e"if0f ;]g / /fgL cfbdatL aLrsf] ;+afb (la/x uLt) s] s'5 pbfx/0f

s) /fgL,

s]x]g tf]x/ uf}/j x] uef{ /fhf, ;u/] e]nf} pkxf;

r'unf s] r'unL d] k}/ s] x] /fhf, a]6L s] b]nf agaf; . r'unf-----

k/ s] arg ladf]rg x] /fhf, tf]/f] e]nf} ;Tofgf;

dfO{ afk 6'6n 5'6n, a]6L s] n}x/f ;] 6'6n} cf; . r'unf-----

lhg t' ;dem-a'emx x] /fhf, lhg s}n vf]h ljrf/

tf]x/f] ljrf/ d] nfun dw'jf, ;df a]6L s] 5'6n ;a ;] lxt . r'unf---

sf}g] ljlw a]6L a;lx x] /fhf, sf}g ljlw sf6t} ;do ;fn

;a ;'lawf hf]8L b]x' x] /fhf, g] t ;do latt} a8 h+hfn . r'unf-----

v) /fhf,

r'/7 s] lhg bf]if x] /fgL, lhg bf]if df]/ l/;

ljlw s] lnvn x] /fgL, ;df s] ;fy o};g cgl/t . ljlw s] -----

cfx] /fgL emfemL /] s'tjf, ;f7L b]x' ed/f /+lht

5fgL 5fgL k7fj x] /fgL, ;sn] ;dfg s]

h};] x]t} ;df a]6L cfkg lxt . h};] x]t} -----

cnv hufa] k7fj x] /fgL, Ps lu/f]x sfnL g[To

XbofgGb x]t} x] /fgL, v'z x\t} ;df a]6L s] lrt .. XbofgGb x]t} -----

u) /fh s'df/L ;df cf}/ /fh s'df/ ;fDa s] aLr ;+jfb

;fDa efO{,

slyn] sfg} lrxL x] ;df a}lxgL, slyn} 6'6nf} n}x/f ;] cf;

3/ 3'/L rn' x] ;df a}lxgL, af+6L b]af] cfwf /fh . @

;df a}lxgL

afaf s] ;dkltof x] e}of, elthjf s]  cf;

xd k/ uf]tgL x] e]of, df]6l/of s] cf; .

afaf s] 3/ ;f]gf s] c6l/of x] e}of, wLof 3/ k/} pkf; .

;fDa efO{

3/ nf}6L rn x] ;df a}lxgL, afaf s] b]a} xd 1fg

t'x' lhg 3'/a x] ;df a}lxgL, df]xL t]ha cfkg k|f0f .

;df a}lxgL

lhg o};g s/x' x] ;fDa e}of, afaf s] x]t} axf}t abgfd

s/d s] vf]+6 x] e}of, ljlw df]/f e]n} afd .

;fDa efO{,

s};g s] xd hLj} x] ;df a}lxgL, s};g s] km]/a xd ;f+;

lhg t'x' 3'/a x] ;df a}lxgL, hut d] efO{ s] x]t} axf}t pkxf; .

;df a}lxgL,

lhg lxof xf/ x] ;fDa e}of, lhg x]a lg/fz

bf];/ hGd'jf x] ;fDa e}of, km]gf] Ps] sfvL n]a} cjtf/ . ls km]gf]----@

of

hlg sfg' hlg lvh' hlg x]a' lg/fz,

bf];/ hGd'jf d] xd ;a km]l/ Ps} sf]vL n]j} cjtf/ .

afb d]+ ;df ;fDa s] k|]d efO{–ax}g s] k|]d s] k|lts s] ?k d]+ yf? ;dfh d]+ ;df–rs]jf pT;fj s] ?k d]+ dgj}s] k/Dk/f sfod Eof u]n} . oL pT;j t/fO{ d]+ yf? jfx]s bf];/f] hfOt ;a dgfj} 5} . n]lsg yf? ;dfh d]+ dgj}s] tf}/ t/Lsf tyf bf];/ ;dfh d]+ dgj}s] tf}/ t/Lsf b}vs] ;f]h x] a'e}m d]+ cfj} 5} h] jf]xf] ;df–;fDa yf?j] s'n s] /xn x]t} . p ;a cfkg s'n s] e]g] ;] yf? s] j} pT;j k|lt a];L df]x-dfof, k|]d cf ;xfg'e"lt e]gfO{ h?/L 5} . ;df ;fDa gfdf] ;] oL yf? gfd gxfOt a'em\of k/} 5} . bf];/ aft yf? ;a *–( lbg oL pT;j dgfj} 5} t bf];/ hfOt ;a d]+ dfq Ps /fOt v]n} s] k/Dk/f 5} . uLt] s] xs d]+ b]vn hfO 5} h] yf? ;+:s[lt cGtu{t ;df rs]jf s] cfkg] k|z:t uLt uf]bxg ;a 5} h] vf; Sofs] ;d] uLt s}xs] k|rlnt 5} . txf}+ d]+ j} uLt ;a s] cfkg] no–th{ tyf eiff 5} cf}/ jf]xf] axf}t  /;u/–dL7 tyf efjk"0f{ 5} h] 5f}/L–df}uL t s] d/bf] k'?if ;a o} s0f{ lk|o :j/ nx/L ;'g}s] n]n o} pT;j s] k|ltIff s/}t /x} 5} . cTa]s g} a? yf? ;dfh s] axf}t /Lt, Jojxf/ slxof njsL njsL slgof ;a ;f;'/ o]t} tyf wfg s6gL z'? x]t} ;a s] c+u'lnofj}t /x} 5} . cGo hfOt ;a d]+ b]v} lro} h] s]jn Ps /fOt txf}+ d]+ axf}t w'd–wfd tyf xiff]{Nnf; s] j]t]s gLs jftfj/0f g} . ;df s] uLt uf]bxg g} ufOj s] lxGbL ef]hk'/L tyf d}lynL lst{g ufj}t /x} 5} . o} ;] ;flat x}5} h] ;df ;fDa lglZrt ?k ;] yf? s'n s] /xn x]t} . bf];/ hfOt ;a oL pT;j dgfj} s] sf/0f Eof ;s} 5} h] efO{–ax}g s] cfbz{tf jf yf? ;dfh ;] k|efljt e]gfO{ . h]gf cfj yf? ;a ;] k|efljt Eofs] alhof] ;a rf]/ sf5] nfUn} . xd/f z+sf cfO5 h] sfOn rnfs ju{ ;a ;df rs]jf pT;j gxfOt oxf] rf]/ v]nL xd/] ;a s] lro}–s}x] g] nfu] .

oL pT;j sflt{s z'sn kIf s] låtLof ltly ;] z'? Sof ;s}5} . du/ a];L nf]u ;a 5}7 s] v8gf lbg ;] z'? s/} 5} cf}/ sflts k"l0f{df ts dgfj} 5} . du/ oL sf]gf] clgjfo{tf g} h] låtLof of 5}7 s] v8g] lbg ;] k|f/De xf]g} rfxL . nf]u ;a cfkg–cfkg ?lr, k'm;{t tyf kl/l:ylt cg';f/ låtLof ltly jf js/ afb sf]gf] lbg ;] z'? Sof ;s} 5} . km/s cTa]s 5} h] klxg] ag}ns js/f a];L lbg v]n}s] df}sf e]6} 5} tyf h] kf5f ag}ns js/f sd lbg . oL ;do x/]s b[li6 ;] ;'vb tyf ;'Gb/ x} 5} . oL udL{ tyf hf8f s] ;+ud lro} . tx} ;] Ps6f slj lnvg] 5} –æ ;'vb z/b sf x'cf cfudgÆ . cyf{t\ o} ;do d] g} a];L  udL{ g] a];L ;bL{ . ;fy] o} dlxgf s] Ohf]l/of cfkg rds ;] k"/f /fOt lbg ;dfg ag}g] /x} 5} . rf/f] lbzf k|k'mNn gh/ cfj}t /x} 5} . nf]u ;a v]tL ls;sf/L ;] ;]xf] d'Qm /x} 5} . v]t d]+ rf? tk{m afnL gfnL x/f e/f gh/ cfj}t /x} 5} . oL ;a cf}/ nf]u s] v'zL s] rf}u'gf Sof b}5} .

 låtLo] ltly ;] n8sL ;a axf}t pT;fx ;] dfO6 s] ;df agj] nfu} 5} h} d] vf; Sofs] ;df ;fDa, r'unf, a[Gbfjf]g a9gL, ;te}of, g6'jf, d[b+lu+of, s'tf, ed/f cf @–# 6f cGo afhf jfnf d'?t agfj} 5} . oL d'?t ;a s] n8sL ;a af+; s] njsf 8fnf d]+ a8L htg ;] /fVg] /x} 5} cf}/ k|To]s /fOt d]+ n8sL ;a Vof–lks] cfkg–cfkg 8fnf d]+ rL/vf g]; s] cfkg–cfkg ;df Nofs] Ps hux cyf{t\ ufd s] d'+x k'?if s] 3/ d]+ hDdf x} 5} . ;a nf]u cfkg–cfkg ;df ;fy hDdf e]nf s] afb ;df uLt ufj] nfu} 5 . s'5 ;do s] afb p;a j} hux ;] cfkg–cfkg 8fnf d'/L k/ Nofs] uLt ufj}t bf];/ 3/ tk{m k|:yfg s/} 5} . cfu'–cfu' uLt g} ufj} jfnL !)–!@ j/if s] n8sL ;a cfkg–cfkg 8fnf d'/ k/ jf]sg] /;]–/;] cfu' a9x}t /x} 5} cf}/ js/ kf5'–kf5' uLtxfO/ ;a Ps :j/ d]+ uLt ufj}t cfj}t /x} 5} . k"/f h'n'; bLk ;] hu–du Eof a8 cfsif{s b]Vof k/}t /x} 5} ;fy] ljleGg lsl;d s] efjgfTds /;u/ uLt tyf dL7–dL7 :j/ nx/L ;] ;d'Rrf ufd u'Ghdfg Eof p7} 5} . Pjd\ lsl;d ;] uLt ufj}t p ;d"x sf]gf] ;dfjfnL ;fyL s] 3/ hfO5} . j} 3/ d]+ js/f ;a s] lj5f}gf b\of a8f cfb/ ;fy /fvn hfO5} . j} hux @–# 306f ts j}7s] p;a ld7–ld7 ljleGg lsl;d s] ;fdflhs, ;fF:s[lts lzIff k|b uLt ufOj–ufOj ;d'Rrf jftfj/0f cfglGbt s/}t /x} 5} . cGt d]+ ;a sf]O{ uLt s] dfWod ;] ;a s] bfO{–efO{ s] cfzLif b} 5} . gDxsf df]5 jfnf r'unf s] df]5 8fx} 5} cyf{t\ r'unvf]/, rf]/–abdf;, b'i6 rl/qjfnf nf]u ;a s] ;dfh d] lagf; x]j], gi6 x]j] s] sfdgf s/} 5}, a[Gbf jf]g a9gL 8fx} 5} tyf cfkg–cfkg ;df s] uLt ufOj–ufOj 9]s kmf]O/–kmf]O/ aRrf ;a lvnfOtf] /x} 5} cf}/ uLt ufljtf] /x} 5} .

;;df–rsf ;df rsf cfljoxf xf] – @

hf]tnf v]t d]+ al;7ox xf] – @

9]s kmf]O/–kmf]O/ vfOox xf] – @

;;;;;a /+u ;;kl6of la5ljox xf] – @

j} kl6of d]+ s] s] a}7] s] s] a}7] .

o} lsl;d ;] j} /fOt s] n]n ;df–rs]jf pT;j cGt x}s] cj:yf d]+ cfj} 5} . cGt d]+ k]mg ;dfjfnL ;a cfkg–cfkg ;df s] cfkg–cfkg 8fnf d]+ af]s} 5} cf}/ cfuf–cfuf j} 7fd ;] k"j{ :yfg s] n]n k|:yfg s/} 5} . kf5f ;] k]mg uLtxfO/ ;a uLt ufj}t–ufj}t ;dfjfnL ;a s] kL5f s/} 5} . oL uLt ;a Ps6f ljz]if k|sf/ ;] ;fdflhs efjgf ;] cf]t–k|f]t /x} 5} . oL uLt ;a d]+ efO{ ax}g s] k|]d, lzIff, xf:o /;, pdË, ;+of]u–ljof]u tyf ;fdflhs hLjg s] axf}t :ki6 tyf ;hLj lrq0f ldn} 5} . ;fy]–;fy j} ;fn s] s[lif sd{ s] ysfO{ xF;L v'zL ;fy gf; s/} d]+ ;dy{ x} 5} tyf gofF hf]z hfu/ k|fKt x} 5} h};] cs/ afb s] ;do axf}t xF;L–v'zL tyf df}h d:tL ;] lat] . oL qmd k|To]s /fOt k"l0f{df ts rn} 5} . cs/ afb k"l0f{df s] /fOt oL pT;j cf}/ ljz]if lsl;d ;] dGofn hfO5} hs/f 8u/ a'n} s] sfo{qmd sx} 5} . j} /fOt ;a ;dfjfnL ;a cfkg–cfkg 8fnf s] cf}/ eJo lsl;d ;] /+Uof s] k"mn tyf /+u la/+uL sfuh ;] ;hfj} 5} . /fOt d]+ k"j{tM cfkg–cfkg 8fnf ;fy k"j{ :yfg d]+ hDdf x} 5} . ;a ;dfjfnL ;a hDdf e]nf s] afb k]mg cfkg–cfkg 8fnf d'/L k/ p7fj} 5} cf}/ 8u/ a'n] rn} 5} . uLtxfO/ ;a ;]xf] uLt ufj}t–ufj}t 8fnf afnL ;a s] lk5f s/} 5} . cfu'–cfu' 5f]6sL aRrf ;a ;df af]sg] rn}t /x} 5} cf}/ kf5'–kf5' uLtxfO/ ;a . ljleGg lsl;d s] s0f{l k|o uLt ;] ;Dk"0f{ ufd u'Ghdfg Eof p7} 5} . o} /fOt p ;a ss/f] 3/ d]+ g} a}7} 5} . k"/f ufd s] 8u/ 3'd} 5} . os/f 8u/ 3'd} s] sfo{qmd sx} 5} . oL 8u/ 3'dgfO{ sfo{qmd cf}/ dgf]x/ nfu} 5} . Ps t sflQ{s s] k"l0f{df s] rGb|df cf}/ bf];/ /+u–la/+uL ;hfj6 tyf ljleGg dw'/ uLt . :jefljs ?k ;] j} ;do ufd a8 dgf]x/ nfu} 5} . Pjd\ lsl;d ;] 8u/ 3'd} s] sfd ;dfKt x} 5} cf}/ cGt d] cfkg–cfkg ;df s] 9]nf lvnfa} 5}, la/bf jf]g a9gL 8fx} 5,} r'unf s] df]5 8fx} 5}, cfkg–cfkg bfO{ efO{ s] cfzLif tyf rf]/–r'un vf]/ s] ;/fk}t cfkg–cfkg 8fnf Nof cfkg–cfkg 3/ hfO5} .

bf];/ lbg ;'ax d]+ ;df e;fa} s] cyf{t\ ;df hn k|jfx s/}s] sfo{qmd /x} 5} . oL sfo{qmd cf}/ ljz]if t}of/L tyf xiff]{Nnf; jftfj/0f d] ;DkGg x} 5} . ;'jx d]+ ;a ;dfjfnL s] efO{ ;a ljleGg /+u s] /+ula/+uL sfuh tyf k"mn ;] vf}j eJo tyf ;'Gb/ d08j aGof s] sf]gf] glhs s] kf]v}/ jf hnfzo d]+ kx'Frfo b} 5} . ;dfjfnL ;a cfkg–cfkg 3/ cfFug lgk kf]t s/} 5} tyf cfkg–cfkg ;df ;a s] cfkg 3/ d] bxL r'/f lvnfj} 5} cf}/ cs/ afb cfkg–cfkg 8fnf ;fy k"j{tM hDdf x}jfnf 7fd d]+ hDdf x} 5} . ;a ;dfjfnL ;a hDdf e]nf s] afb aRrf ;a cfkg–cfkg 8fnf ;fy hnfzo tk{m k|:yfg s/} 5} . kf5f ;] uLtxfO/ ;a uLt ufj}t hfOt /x} 5} . Pjd\ lsl;d ;] ;df hn k|jfx s/} afnf :yfg d]+ k'u} 5} . j} hux k]mg 3f6 ;kmf s]ns cf}/ cfkg–cfkg ;df s] bxL–r'/f lvofs] d08k d]+ /fv} 5} . d08n s] agfj6 Px]g /x} 5} h] p kfOg d]+ g} 8'a} 5} . efO{–;a d08k s] n]g]–n]g] aLr hnf;o d]+ afGx cfj} 5} . h] d08k axf}t lbg ts kf]v}/ s] ;f]ef a9fj}t /x} 5} . cs/ afb ;a uf]/] gxfj} 5} tyf sk8f nu}ns cf}/ uLt ufj}t cfkg–cfkg 3/ cfj}5} . Pjd\ lsl;d ;] o} ;fn s] n]n ;df–rs]jf pT;j, ;dfKt x} 5} . sf]gf] sf]gf] ufd d] ;df la;h{g s] pknIo d]+ ef]h–et]/ s] ;]xf] rng 5} . du/ oL sf]gf] clgjfo{tf g} . o} lsl;d ;] ;df–rs]jf kj{ ljz]if xiff]{Nnf; jftfj/0f d]+ ;DkGg x} 5} . wfg ;]xf] v]t d]+ kfs] nfu} 5} cf}/ wfg s6gL s] ;do cfOj u]n /x} 5} . jg] ;a s] 3/afnf ;a wdf–wd wfg sf6} s] n]n cfkg–cfkg 3/ afnL s] af]nfj}s] n]n r}n cfj} 5} . ;df pT;j Ps lsl;d s] ;fF:s[lts af]8{/ lro} h] kj{ s] k}xg] ss/f] 3/afnf af]nfj} s] n]n g} cfj} 5} . du/ oL ;df kj{ ;dfKt x}t] a/ s] dg k'nlst Eof p7} 5} . tx} b'jf/] yf? ;dfh d] sxaL 5} – ;;; ;;;;df s] d'/L 8'a cf a/ s] d'/L pu . ;a ;;'/ af; n8sL ;a cfkg–cfkg >Ldfg s] 3/ wDdf wDd cfj] nfu} 5} cf}/ wfg s6gL d]+ h'O6 hfO5} . o} lsl;d ;] ;df kj{ dgf]/~hg s] ;fy–;fy yf? ;F:s[lt s] ;]xf] c+u'lnofj} 5} .

;dfKt

जितिया पर्व (व्रत)

जितिया पर्व (व्रत) 

२०७०

परिचय:

जितिया पर्व थारु समुदायको एउटा महान पर्व हो । थारु भाषामा एउटा प्रसिद्घ भनाई छ “जितिया पावैन बर भारी ९महत्वपूर्ण०, धियापूता के ठोइक सुतावे अपना ल्या भैर थारी”। यस पर्वलाई जीवतिया वा जीवत्वपूत्रिका व्रत पनि भनिन्छ । यो व्रत महिलाहरु आ-आफ्ना सन्तानहरुको दीर्घायु, सफलता, सुख-समृद्घि, मनोकामना आदि पूर्ण गराउनको लागि लिन्छन् । थारु समुदायमा जब मान्छे मर्नबाट संजोगबस जोगिन्छ अनि भन्ने गरिन्छस् च्वा च्वा बाँचिस्, तिम्री आमाले खरदिन जितिया व्रत  लिएकी थिईन त्यसैले बाँच्यौ ।

 भविष्य पुराणमा उल्लेख भए अनुसार पार्वतीले एकताका महादेवजीलाई सोधिन् हे स्वामी मृतभुवन (पृथ्वीलोकमा महिलाहरुले आ-आफ्ना सन्तानहरुको दीर्घजीवन, सफलता, सुख-समृद्घि इत्यादिको लागि लिइने कुनै व्रतहरुको व्यवस्था छ कि ? भन्ने जावाफमा महादेवजीले यो जितिया व्रत छ भन्नु भयो । महादवेजीले थप के पनि भन्नु भयो भने मृतभुवनमा आश्विन कृष्णपक्ष सप्तमी तिथि शनिवारको लाई, अष्टमी तिथि आइतवार उपवास र नवमी तिथि सोमवार पारण हुने गरि कुनै सन्तानोवती महिलाले नियमनिष्ठा तथा श्रद्घाभक्तिपूर्वक यो जितिया व्रत अर्थात् जिमुतवाहनको पूजा गरियो भने उनका सन्तति दीर्घायु, सफलता, सुख-समृद्घि इत्यादि प्राप्त गर्ने छन्  र यस किसिमले यो व्रत तत्पश्चात् आजसम्म मृतभुवनमा हुंँदै आएको बुझिन्छ ।

अहिले यो जितिया पर्व थारु महिलाहरु लगायत नेपालका तराईदेखि भारत सीमावर्ती क्षेत्रका (खास गरेर विहार, उत्तर प्रदेश, छत्तिसगढ, झारखण्ड, मध्यप्रदेश आदिका) प्राय सबै समुदायका सधवा तथा विधवा महिलाहरु लगभग   ५०-६० लाखको संख्यामा प्रतिवर्ष आ-आफ्नै व्यवहार चलनचल्ती अनुसार आजको तिथिमा बडो श्रद्घाभक्तिपूर्वक यो व्रत लिने गर्दछन् ।

जितिया शब्द थारुभाषा र व्यवहारमा जितर विजय, जितुवा, जितमहान अर्थात् जिमुतवाहनको प्रतीक मानिन्छ । अर्थात् यो व्रत निय-निष्ठा तथा श्रद्घाभक्तिपूर्वक लिइदा उनका सन्तान सधै विजयी हुन्छन् भन्ने जनविश्वास छ ।

भारतीय उत्तरी उपमहादीपमा प्राचीन समयमा शालिकवाहन नाम गरेको एउटा महाप्रतापी तथा महाधार्मिक राजा थिए । उनका मसवासी नाम गरेकी एउटी राजकुमारी छोरी थिइन् । छोरी पनि सुन्दरी मात्रै होइन की बुवा जस्तै महाधार्मिक प्रकृतिकी थिइन । उ प्रतिदिन सूर्योदय अघिनै नदीमा गई नुहाई- धुवाई गरी पूजापाठमा लिन हुन्थिन । यस्तै किसिमले एकदिन उ पूर्णरुपले तरुनी पनि भइन । राजालाई छोरीको विवाहको चिन्ता सताउन थालियो । राजा राजकुमारको खोजीमा लागे । जब यो कुरो राजकुमारी मसवासीको कानमा पन्र्यो अनि राजकुमारी आफ्ना बुवा नजिक गई आफू कुमारी रही यहि साधवीजीवन विताउन विन्ती चढाइन र भनिन् बुवा मलाई राजमहल बाहिर एउटा कुटी बनाई दिनुस्, म त्यही बस्छु र त्यही पूजापाठ गरिरहनेछु । मसवासीको कुरो सुनेर राजा आश्चर्यित भए । राजाले छोरीलाई लाख सम्झाए तर मसवासीले नसुनेपछि मसवासीकै इच्छानुसार राजमहल बाहिर एउटा कुटी बनाई दिए र तत्पश्चात राजकुमारी त्यही कुटीमा बसेर साधु जीवन विताउन थालिन् । मसवासी हरेक दिन सूर्योदय अगाडिनै नदीमा गई नुहाईधुवाई गरी पूजाआजामा व्यस्त हुन्थिन्, यही नै उनको दिन चर्चा थियो ।

एक दिन, दैवसंयोग मसवासीलाई विहान उठ्न ढिलो भयो । उनी नदीमा पुगी नुहाई नदीबाट आश्रममा फर्किदा सूर्य उदाई सकेको थियो । सूर्यको प्रकाश उनको शरीरमा फिजी सकेको थियो जसले गर्दा मसवासी गर्भवती भईन । केही महिनापछि यो कुरो धेरै जसोले थाहा पाए । एक कान दुई कान मैदान । मसवासी गर्भवती भएको कुरा राजाको कानमा पुग्यो । राजा रिसले आगो भए । तर के गर्ने ? अनेकन गालीगलौज र तर्क वितर्कपछि अन्तमा मसवासीले एउटा छोरालाई जन्म दिइन् । छोराको नाम जितुवा थियो । जितुवा अत्यन्त बिलक्षण प्रतिभाका थिए । जितुवाको जस्तो नाम उस्तै काम पनि थियो । उ आफ्ना साथीहरुलाई जेमा पनि जिति हाल्थे । जसले गर्दा सबै साथीहरु जितुवालाई डाहा गर्दथे र मनमनै अनेर्वा (बुबा नभएको) भनेर जितुवालाई गाली गर्दथे ।

जितुवालाई जित्न उसका साथीहरुले एक दिन अन्धाअन्धीको खेल खेल्न एउटा योजना बनाए । यो छलरुपी खेलको नियम थियो कि आमाको नाम लिएर खेलरुपी घरभित्र पस्ने र बुबाको नाम लिएर घरबाट बाहिर निस्कने । जितुवाले सोच्नै नपाई खेलमा भाग लिहाले । अन्धाअन्धी खेलको कोठा कोरियो । सबै साथीहरु आमाको नाम लिएर घर भित्र पस्थे, बुबाको नाम लिएर बाहिर आउंथे । जितुवा पनि आमाको नाम लिएर खेलको घरभित्र पसे तर बुबाको  नाम न आएर बाहिर आउँन सकेन, उ भित्रको भित्रै हुने भयो । साथीहरु सबै गिज्याउँन थाले । ल हेर यो त अनेर्वा पो रहेछ । पछि मसवासीलाई यो कुरो थाहा भयो र उ त्यहाँ आई तिम्रो बुबाको नाम सूर्य हो भनी जितुवालाई सूर्य भन्न लगाई जितुवा घर बाहिर आयो ।

तर जितुवालाई विश्वासै भएन, रातमा नसुती तर्क वितर्क गर्दै आमानिर आई भन्यो− आमा मेरो सिधासामलको व्यवस्था गरिदिनुस् , म बुबालाई भेट्न जान्छु । अब मसवासीलाई अप्ठयारो भयो । उसले छोरोलाई धेरै सम्झाईन तर जितुवा आफ्नो हठ छोडेन । अन्तमा मसवासीले सिधासामल ठीक पारीदिइन् । छोरो जिुतुवा बुबालाई भेट्न प्रस्थान गर्यो । केही दिनको बाटो हिडिसकेपछि सूर्य भगवानले विचार गर्न थाले कि म कहाँ आए पछि त मेरो  जितुवा डढेर भष्म भई हाल्छ । त्यसकारण सूर्यदेव आफै मानिसकोरुपमा जितुवा तिर हिडीं जितुवालाई दर्शन दिए र सोधे− तिमी कहाँ हिडेको ? जितुवाले भन्यो सूर्य मेरो बुबा हो म वहाँलाई भेट्न हिडेको छु । त्यो मानिसले धेरै सम्झाए कि त्यहाँ नजाउ, डढेर मरीन्छ । तर जति सम्झाउँदा पनि जितुवाले नसुने पछि, अन्तमा ती मानिसले भने बाबु तिम्रो बुबा सूर्य म नै हुँ, तिमीलाई नै दशर्न दिन तिमी कहाँ आएको हुँ, ल अब फर्क घर जाउ ।

सूर्यको यो कुरो सुनेर जितुवाले भने ल ठीक छ, मैले बुबालाई भेटे अब घर फर्कन्छु तर यो कुरो कसले विश्वास गर्ला ?  त्यसकारण म घर फर्किदिन । अन्तमा सुर्यदेवले भने म तिमीलाई आशिर्वाद दिन्छु, आजबाट तिमी जितुवा होइन, जितमहान् भयौ । तिमी मृतभुवनमा फर्क, त्यहाँ प्रचारप्रसार गर कि अबदेखि अर्थात् आश्विन कृष्णपक्ष सप्तमी तिथि शनिवारको लाइ अष्टमी तिथि आइतवार उपवास र नवमी तिथि सोमवार पारण हुने गरि कुनै सन्तानोवती महिलाले नियमनिष्ठा तथा श्रद्घाभक्तिपूर्वक जितमहानको पूजा अर्थात् यो जितिया व्रत सम्पन्न गर्ने हो भने उसका सन्तति दीर्घायु हुनेछन, सफल धन्यधान्यपूर्ण तथा विजयी हुनेछन् ।

अब, जितुवा बुबाबाट यस्तो शुभआशीर्वाद प्राप्त गरि हाँसीखुशी घर फर्के र यी सबै वृतान्त आमा मसवासी र हजुरबुबा राजा शालीकवाहनलाई सुनाए । राजा बडो खुशी भए र यो व्रत लिन राज्य भरी सूचना गर्न आदेश दिए र तदअनुरुप सबै विवाहित महिलाहरुले नियमनिष्ठा तथा श्रद्घाभक्तिपूर्वक यो व्रत लिन थाले ।

व्रतको महत्व:

एक समयको कुरो हो । नर्मदा नदीको दक्षिण दिशामा कन्कावती नामक शहर थियो । यो शहर धन्यधान्यपूर्ण थियो । त्यहाँ राजा मलयकेतु राज्य गरिरहेका थिए । त्यहाँका महिलाहरु यो जितिया व्रत लिनलाई नदीमा नुहाउँन नर्मदा नदीको शर्वदा घाटमा भेला भएका थिए । त्यही नदीको किनारमा एउटा युगपाकैरको ठूलो रुख थियो । रुखको टुप्पोमा एउटा चील र रुखको धोधरमा एउटा सियाल्नी बसिरहेका थिए । तिनीहरु धेरै समयसम्म सँगै बस्दाबस्दै उनीहरु बेजातको हुँदांहुंँदै पनि तिनीहरुमा गहिरो मित्रता थियो ।

नदीमा महिलाहरुको भिडभाड देखेर यसको रहस्य बताउन सियाल्नीले चीललाई अनुरोध गरिन् । चीलले सबै कुरो भन्यो त्यसैले शहरका सबै महिलाहरुले यो जितिया व्रत लिन नदी घाटमा भेला भएका छन् । यी सबै कुरो थाहा भएपछि सियाल्नीले प्रस्ताव राखिन कि त्यसो भए हामीहरुले पनि यो जितिया व्रत लिउ । चील ज्ञानी थिइन, उनले स्वत: व्रत लिने प्रस्ताव स्वीकार गरीन ।

घाटबाट महिलाहरु घरफर्के पछि चिल र सियाल्नी घाटमा पुगेर महिलाहरुले छाडेका पूजन सम्रगीहरुबाट चील र सियाल्नीले पनि नदीमा नुहाई व्रत लिए । दिन बडो खुशीपूर्वक बिताए । राती दर खाए । अष्टमी तिथिको पनि फेरि शहरका महिलाहरु घाटमा आई विधिपूर्वक जितमहानको पूजाआजा तथा जितिया कथा श्रवणगरी त्यस दिनको व्रतको सबै प्रकृया सम्पन्न गरी आ-आफ्ना घर फर्के । चील र सियाल्नीहरु पनि रुखमा लुकि लुकि विधिवत जितिया कथा श्रवण गरी त्यस दिनको व्रतको सबै प्रक्रिया पूरा गरे ।

राती भयो । भोक पनि त्यतिकै बढी लाग्दै आयो तर दुर्भाग्यको घटना के भयो भने त्यही राती शहरको एउटा सेठको बच्चाको मृत्यु भयो । मानिसहरु मरेको बच्चा त्यही नदीको छेउमा आएर गाडेर फर्के । सियाल्नी यी सबै कुरो हेर्दै थिईन । एकातिर दिनभरिको भोको, अर्कोतिर नजिकै बच्चा गाडिएको, यी कुराहरुले गर्दा सियाल्नीको मुखमा पानी आउन थाल्यो । सियाल्नीले घरीघरी चील सुतेको छ कि छैन भनि जाँच गर्नका लागि, मित्र सुत्नु भयो ? सोधिन् । एक पटक, दुई पटक चीलले सुतेको छैन भनिन् तर पटकपटक यसरी सोधिराख्दा चीललाई शंका भयो र त्यसपछि चीलले केही न बोल्दा सियाल्नीले सोचिन की चील सुत्यो र यै मौकापाई मरेको बच्चा नजिक गई खुब मासु खाई लुकीलुकि आई धोधरमा सुतिन र विचार गरिन की चीललाई यो कुरो थाहा भएन तर चील यी सबै कुरो हेरिरहेको थियो ।

बिहान भयो । नवमी तिथिमा फेरि नगरकी व्र्तालु महिलाहरु नदी घाटमा आइ नुहाइधुवाई गरी विधिपूर्वक जितमहानको पूजापाठ गरी अकुरी अजिगर खाई पारणको काम सम्पन्न गरीन आ−आफना घर फर्किन । महिलाहरु आ−आफना घर फर्के पछि फेरि चील र सियाल्नीहरु पनि नदी घाटमा पुगी नुहाइधुवाई गरी व्रतालु महिलाहरुले नदी घाटमा छाडेका पूजन सामग्रीहरुबाट व्रत समापन्नका नियमपूर्वक पारण गरी व्रत सम्पन्न गरीन ।

सियाल्नीको व्रत भ्रष्ट भयो भन्ने कुरो त चीललाई राम्ररी थाहा थियो । एक दिन दुबै जना आफ्ना व्रतको जाँच गर्न कुम्भ मेला भर्न गए र त्यही दुबै जना यो शरीर त्याग गरे तर यो व्रतले गर्दा दुबै जना अर्को जन्ममा दिदी बहिनी जुम्ल्हाकोरुपमा मानिस तनमा एउटा महाबेदक ज्ञाता भास्कर ब्राहमणको घरमा जन्म लिए । चील, जेठी दिदी सोमता / शिलाबती भइन भने सियाल्नी कान्छी बेमता/ कर्पूराबती भइन् ।

कालक्रम अनुसार दुबै ठुला भए र शिलाबतीको विवाह महामत्तम नामक एउटा ठूलो धनी मानिससँग भयो भने कर्पूराबतीको विवाह मलयकेतुको महाराजसँग भयो । शिलावतीको पूर्व जन्मको जितिया व्रतले गर्दा सातवटा छोरो पाईन र सातैवटा जिवीत थिए भने कर्पूराबती जति बच्चा पाईन सबै मृत हुँदै गए, यसले गर्दा दिदी शिलाबती पनि धेरै दु:खी थिइन । यता कर्पूराबती दिदीको सबै छोराहरु जीवित देखेर डाहा गर्थिन । जसले गर्दा उ जितिया व्रत दिन खटपरन लिइन र आफनी नोकर्नी मार्फत राजालाई सन्देश पठाइन कि जबसम्म राजाले मैले भनेको कुरो गर्न सत गर्दैनन् तबसम्म म उठ्दिन ।

राजा रानीको हठमा परी गर्ने सत गन्यो र सो अनुसार शिलाबतीको सातवटै छोराको घाँटीकाँटी सातवटै नयाँ डालोमा नयाँ लुगामा बाधेर शिलाबतीको घर पठाई दियो । यो देखेर शिलाबतीको घरमा पनि रुवावासी होस् तर स्थिति अर्कै भयो । डालोमा पठाएका सबै टाउकाहरु शिलाबतीको पुर्वजन्मको सफल जितिया व्रतले गर्दा नरिवलको फल भए र शिलाबतीको घरमा रुवावासी होइन की हाँसीखुशीको वातावरण बन्यो । यो थाहा पाएर कर्पूराबतीले दिदी शिलाबती ठूलो बोक्सीनी हो, उसैले मेरा छोराहरुलाई खाईन भने अनेक दोषारोपन गर्दै न्याय माग्न थालिन । उसलाई कडा भन्दा कडा दण्ड माँगीन । जसले गर्दा शिलाबतीलाई बोलाइयो । शिलाबतीलाई पूर्वजन्मका सबै कुरा थाहा थियो । उनले सबै कुरो पञ्चहरुलाई भने र विश्वास हुँदैन भने  गाईको गोबर मगाउनुस्, लिपपोत गर्नुस् र हामीहरुलाई व्रत लिँदा खाएका कुराहरु ओकल्न भन्नुस् । अन्तमा त्यस्तै गरियो र शिलाबतीले पारणको समयमा खाएका अक्षताहरु ओकले भने कर्पूराबतीले मानिसको मासु ओकले ।

पञ्चहरुको चित बुझयो । दिदी शिलाबतीले बहिनी कर्पूराबतीलाई पूर्वजन्मका सबै कुराहरु घटनास्थलमा लगी सबैथोक देखाईन र यसैले गर्दा तिम्रा पूत्रहरु मर्दै गए र मेरा जिवीत छन् । यो जितिया व्रतकै फल हो र अन्तमा यी कुराहरु थाहा पाई कर्पूराबती दुु:खी भइन र् त्यही शरीर त्याग गरिन् । राजा घर फर्केर आफ्ना राज्यपाट संचालन गर्न थाले ।

पूजन विधि:

व्रत लिने समय र जन विश्वास एउटै हुँदाहुँदै पनि पूजन विधि ठाउँ तथा समुदाय अनुसार अलिकति फरक देखिन्छ । थारु समुदयमा लाईको दिन महिलाहरु नदी वा पोखरीमा गई साथमा लगेकी धुपबती, तोरीको तेल र पिना, घिरौलाको पात र फूल तथा चिम्टयाइलो माटो मध्ये पहिले तोरीको तेल र चिम्टयाइलो माटो  कपालमा दली नुहाउँछन् र फेरि ती सामाग्रीहरुबाट जितमहानको पूजा गरिन्छ अनि फेरि राम्ररी नुहाई घर फर्की त्यस दिनको दिउँसो र रातीमा साधारण खाना खाइन्छ भने त्यस रातको अन्तिम पहरमा सप्तमी तिथि भित्रै जितमहानलाई चिउरा, दही, केरा, मिठाई चढाई माछा तथा अरु विशेष परिकारका साथ दर खाने गरिन्छ ।

 अर्को दिन अष्टमी तिथिमा सबै ब्रतालु महिलाहरु पूजन सामग्रीहरु (बिषमान को पात, मानको पात, अंकुरी, अजीगर, गेहुमा धान, जितिया फूल, घेराको पात, घेराको फूल, कचनाइरको फूल, पहेलो र कालो दुइदुइवटा झण्डाहरु, केरा, सिकीको धनुष र वाण, धानको मैर, केरा छायाको घोडा आ-आफ्ना डालोमा सजाएर राखी जितिया कथा वाचकले भनेको स्थानमा जम्मा भई त्यहाँ सानासाना पोखरी तयार गरी त्यसमा पानी राखी सबै कुनामा कालो र पहेलो रंगका झण्डाहरु गाडिन्छन् र डीलमा एउटा पाकैरको पात सहितका साना हाँगा गाडिन्छ, उसको माथिल्लो भागमा चील र फेदमा सियाल्नीको माटोको मूर्ति बनाई दुबैको निधारमा सिंदुर लगाई पानी युक्त कलसमा कपडा बेरी कुशको जितमहान स्थापना गरिन्छ र कथा वाचकको निर्देशनअनुसार कथाको सँगसँगै बिचबिचमा डालोमा भएका विभिन्न पूजन समाग्रीहरुले किहिले सूर्यको त कहिले जितमहानको,  त कहिले गरुड, चील, सियाल्नी आदिको गरी ६ पटक पूर्व फर्केर पूजा गरिन्छ, अनि अन्तमा जितमहानको आरती भजनभाव गरिन्छ, व्रतालु महिलाहरु मुखमा पानको पातराखी कुशको तिखो टुप्पोबाट कुनै साधवा अखर कोखवाली छोरा पाएका महिलाहरुबाट तीन पटक दात कोट्याउँने गरिन्छ, भाईहरुले व्रतालु दिदी बहिनीहरुलाई सिकीको धनुष र सिकीकै बाणले तीन पटक पिठ्यूमा हान्ने गरिन्छ (नयाँ व्रतालुहरुको हकमा) र व्रतालुहरु कथा वाचक, भाईहरु र दांत कोट्याई दिने महिलाहरुलाई प्रशस्त दक्षिणा दिई त्यस दिनको पूजा सम्पन्न गरिन्छ र आफ्ना सबै समानहरु डालोमा राखी आ-आफ्ना घर फर्किन्छन् ।

अन्तिम दिन, व्रतको तेश्रो दिन अर्थात् नवमी तिथिमा महिलाहरु एकाबिहानै उठी घर आँगन सफा गरी गाईको गोबरले आँगन लिपपोत गरिन्छ । व्रतालु महिलाहरु पहिलेका पूजा सामग्रीहरु नदीहरुमा प्रवाह गरी नुहाईधुवाई गरी पारवनको लागि पूजा सामग्रीहरु फेरि डालोमा तयार गरिन्छन्, आँगनमा चिम्टयाईलो माटोले चौका गरिन्छ , तोरीको तेल र सिन्दुरले दुईवटा ठाडो धर्का कोरिन्छ, बीचमा पानको पात राखी त्यसमाथि अक्षता, तुलसीको पात,  सुपारी, दही, चिउरा, बौटरा (केराउ), जितिया फूल चढाउँछन् । घर देवताहरुमा पनि पूजा, धुपदीप तथा नैवेदहरु चढाइन्छ । यस किसिमले व्रतालुहरु विधिपूर्वक जितमहानको पूजा गरी देब्रै हातको कान्छी औंला र बुढी अौलाको सहायताले गौरा खर सानो-सानो टुक्रा भाँची क्रमश: पूर्व, पश्चिम, उत्तर, दक्षिण दिशातिर ति-तिन पटक फाल्ने गर्छन् । पूजामा जलधार गरी पाँचवटा बौटरा, पाँचवटा अक्षता दातले नटोकी निल्ने गरिन्छ, अनि अलिकति चिउरा र दही खाने गरिन्छ र यसरी यो सालको लागि ब्रत अन्त्य हुन्छ । फेरि हाँसीखुशी तथा खानपीन सुरु हुन्छ ।

उपसंहार:

यो जितिया पर्व भाइबहिनी बीचको स्नेहपूर्ण मिलन हो भने दुई कुटुम्ब र अन्य नातेदारहरु बीचको सम्बन्ध प्रगाढ बनाउने एउटा माध्यम पनि हो । संसारका जति पनि उत्पतिहरु छन्, सबैको बीचमा सम्बन्ध जोडिएको हुन्छ र कुनै एकको बिनाश भएमा त्यसको असर सबैलाई पर्छ भने सन्देश यो जितिया पर्वले दिने गरेको छ । यस कथामा आमा र सन्तान बीचको पनि घनिष्टता दर्शाएको छ भने कुनै पनि काम निष्ठा तथा नियम पुर्वक विधि पुर्याएर गरेमा सफलता अवश्य हात पर्छ भन्ने कुराको जानकारी समेत गराएको छ । कथाको अर्को पक्ष सबैले मिलेर बस्नु पर्छ, कसैले पनि घमण्ड गर्नु हुँदैन किनकि यस संसारमा वीर भन्दा पनि वीर छन् । त्यसकारण यस पर्वको पौराणिक कालमा जति महत्व थियो आज यसको महत्व झन बढेर गएको  फलस्वरुप यसले मानवलाई सधैं सचेत गराइ रहन्छ ।

समाप्त्

भोट ककरा ?

ef]6 ss/f ?

२०७० साल असोज

;

;++ljwfg;ef s] lgjf{rg s] ;do cfOj u]n 5} . cvgL b]z s] jftfj/0f ;+ljwfg ;efdo Eofu]n 5} . ;+ljwfg;ef d"n ?k d] ;a s] ;ef lro} . oL x/]s hfthflt, ju{, ln+u tyf k]zfsdL{ s] ;ef lro} . oL b]z s] d"n sfg'g cyf{t\ ;+ljwfg lnv} jfnf ;ef lro} . t} b'jf/] hft}s x/]s hfthflt, ju{, ln+u s] o} ;ef d] js/ ;dfg'kflts k|ltlglwTj g} x]t} t js/ xsxLt tyf ;d:of s] j} ;ef d] s] /fOv b]t}? cf js/ xs-lxt j} ;+ljwfg d] s]g+ s] ;'lglZrt x]t} ? sL Ps hflt s] k|ltlglwTj ;] bf];/ hfOt s] k|ltlglwTj ;Dej 5}? Ps ju{ s] k|ltlglwTj ;] bf];/ ju{ s] k|ltlglwTj Eof ;s}5} ? sL Ps ln+u ;] bf];/ ln+u s] k|ltlglwTj Eof ;s} 5} ? sL Ps cfbdL s] vfgf v]g] ;] bf];/ s] k]6 e}/ ;s} 5}? hjfj cf;fg 5} - oL slxof] g] Eof ;s}5} . cvgL h] ;+ljwfg;ef s] r'gfj x}n] Hof /xn5} . cs/f] cvgL s] k|s[of cg';f/ ;a hfthflt, ju{, ln+u s] ;+ljwfg ;ef d] k|ltlglwTj g} Eof ;s}5} cf}/ ha ;a hfthflt, ju{ ln+u s] o} ;ef d] ;dfg'kflts k|ltlglwTj g} x]t} t j} hfthflt, ju{, ln+u s] n]n ;+ljwfg s] lnv\b]t}? js/ xslxt s]g+ s] ;'lglZrt x]t} ? cf ha js/ xslxt o} ;+ljwfg;efåf/f ;'lglZrt g} x]t} t p njsf ;+ljwfg s]g+ s] ;a hft hflt, ju{ ln+u s] Eof ;s}5}? oL k|Zg s] hjfj s] b]t}?

jf:tj d] sf]gf] eL b]z d] :yfoL zflGt ;'Joj:yf sfod s/}n] ;+ljwfg ;ef Ps6f dxfo1 lro} . tx} ;] ;a g]tf efif0f s/}5} - ;+ljwfg ;ef s] sf]gf] ljsNk g} x}5} . aft 7Ls lro} du/ j} n] t ;+ljwfg;ef s] k|s[of] t t]xg+ gLs xf]gf rfxL . ;] k|s[of t o}7gf 5} g} t oL s]g+ s] lglj{sNk Eof ;s}5} . sxg] ;] dfq] t g} x]t} .

jf:tj d] cvgL s] ;+ljwfg;ef hfnem]n tyf cfd hgtf s] cfFOv d] 5f}/ xfn} s] cltl/tm\ bf];/ oL slyof] g] lro} . o} ;+ljwfg;ef s] lglj{Nk s] ;+1f b]gfO{ ;/f;/ e"n lro} . oL rnfs ju{ tyf zQfwf/L s] rs|Jo"x lro} . xd/f nfu}o] o}jsL  a]/ hgtf km]g oL rnfs zQfwf/L ju{ s] rs|Jo"x d] km;}n] Hof /xn5}, kl/0ffd sL x]t} h] hgtf km]g cfufdL @)) - @%) jif{ts zQfwf/L ;] bdg, cTofrf/, cGofo ?kL rs| d] lk;fOt /xt} cyf{t\ hgtf h] ;f]r}t /x} ls ;+ljwfg;efåf/f xd/f oL e]6t p e]6t cflv/ ;a ;kg] . oL e]n sxaLo} s] k}/ h] – r]+ufdf5 r]+ufdf5 a]+U7L .

 cvgL o]xf] a]+U7L k|fKt s/}s] n]n lhNnf lhNnf d] cg]s r'gfjL gf/f\, hfne]mn tyf rnv]n ;a Eof /xn 5} . pDd]bjf/ tyf sfo{stf{ ;a cfkg cfkg k|f0f s] cfx'lt b\of /xn 5} . ;xL pDd]bjf/ s] cfd hgtf ts cyf{t\ hgcbfnt ts k'u}s] n]n anu/ kf6L{ ;a /f]s nuof /xn5} . vf; Sofs] b]vn hfO5} h] hs/ nf7L ts/ ef]6 cf hs/ gf]6 ts/ ef]6 . o};] :ki6 x}5} h] km]g ;+ljwfg;ef d] jx\of ;fdGtL, zf]ifs tyf cTofrf/L ;a s] k|ltlglwTj x]t} cf}/ p;a cfkg] lsl;d s] ;+ljwfg lgdf{0f s/t} . o}d] sf]gf] b'O{ dt g} . t km]g ;+ljwfg;ef ;] cfd hgtf s] kmfObf sL ? hg cfgbf]ng b'O{ s] dxTj sL /xn} ? cfGbf]ng s] s|d d] !@))) - !#))) nf]u ;a h] d/n} js/ dxTj sL /xn} ? oL ;a aft hg ;d'bfo s] a'em] k/n} cf}/ j} cg';f/ oL rnfs, zf]ifs tyf ;fdGtL ju{ s] cfkg ef]6 g} b\ofs] bl08t s/] k/n} cf}/ cfkg] ;] cfkg p¢f/ s/] k/n} .

txf} d] vf; Sofs] yf? ;a s] ;d:of cf}/ h6Ln 5} . oL ;d'bfo axf}t cf;fgL ;] rnfs, zf]ifs tyf ;fdGtL ju{ s] hfn d] km}; hfO5} . kmn:j?k cvgL ts p;a kLl8t, bldt tyf pk]lIft hLjg lho}s] n]n afWo 5} . sd}of s] hLjg hL/xn 5} . t o} lsl;d ;] hLjg st]s lbg rNt}? x] yf? e}of-ef}hL, sfsf-sfsL, cfaf} ckgf s] ;Dxfn', ;f]r' tyf gLs af6 klxrfg s? cf}/ j} 8u/ k/ rn' . ckgf ;] g}x}o] t bf];/f] s] sxn ;'g' cf}/ gLs 8u/ agfa' . cvgL lhNnf-lhNnf d] o} ;+ljwfg;ef s] lgjf{rg s] s|d d] ljleGg hfthflt ;a gf/f nufj} 5} – cfkg ef]6 tyf cfkg a]6L bf];/ hflt s] g} b}5} . xd/f nfu}o] aftf] l7s] lro} . o} gf/f ;] xd yf? ;a ;]xf] s'5 l;vgf rfxL cf}/ j} cg';f/ cfuf a9gf rfxL .

cvgL tlns s] cg'ej ;] a'emn hfO5} h] h]eL yf? n8sL bf];/ hflt ;] ljofx s/g] 5} p ;'vL g} 5} . p;a hjfgL ts 7Ls /x} cf}/ km]g afb d] gf]s/fgL afx]s cf}/ g} s'5 . t} b'jf/] bf];/ hflt s] n8sL b]gfO{ 7Ls g} lro} . bf];/ zAb 5} ef]6 . cfj ef]6 af/] d] slGxs lrGtg s? . x/]s hfthflt s] , ju{ s] tyf ln+u s] cfk cfkg] lsl;d s] :jfy{ x}5}, ;d:of x}5}  t p cfkg :jfy{ cg';f/ sfd s/t} sL bf];/ s] :jfy{ cg';f/? oL a'emn aft lro} ls rfx] sf]gf] eL pDd]bjf/ slyn] g] x]j], p sf]gf] g] sf]gf] hflt ljz]if s] kSs] x]t} . j} hfthflt s] cfkg] ;d:of x]t} t p cfkg hflt s] ;d:of g} b]Vs] bf];/ hflt s] ;d:of st]s b]v] ;st} ?

t} b'jf/] xd/f] nfu}o] h] a]l6o]6f g} alNs ef]6 ;]xf] bf];/ hflt s] g} b]gf rfxL . g] t j]xg+ b':v s] ;fy] ;Demf}tf s/] k/t h]g+ a]6L ;a bf];/ hfOt ;+u] ljofx Sofs] . txf} d] vf; Sofs] ;+ljwfg ;ef s] r'gfj d] cf}/ a];L . slyn] t oL ;+ljwfg lnv} jfnf ;ef lro} . cfkg cfkg efUo lnv} jfnf ;ef lro} . hf t}s xd yf? ;a cfkg a];L ;] a];L yf? k|ltlglw ;+ljwfg;ef d] g} kx'r}j} t yf? n] ;+ljwfg s] lnv\b]t} ?

bf];/ hflt ;a t klxg] ;] ;+ljwfg lnv}t o]n} cf}/ cvgL tlns cfkg] n] lnvNs} . yf? s] sd}of agfj} jfnf /0fgLlt afx]s cf}/ s'5 g} lnv ;sNs} . cfjf} km]g sd}o] agfj} jfnf ;+ljwfg rfxL ? kSs] g} . t} b'jf/] xd/ ckg] ;a ;] ljGtL cfO5 h] sd}of g} dflns ag}jfnf ;+ljwfg lnv' cf}/ j} s] jf:t] cfkg yf? pDd]bjf/ s] ef]6 lbof}+ . cvgLof] r]t} s] ;do 5} . hNbL ;] r]t' cf}/ cfkg yf? pDd]bjf/ s] axf}t dt ;] lhTofs] ;+ljwfg lnv} s] hux d] kx'rfpF . ha cvgL af6 e'On u]lno} t a'em' h] ajf{b Eof u]lno} . cfkgf] aj{fb cf km}g hfOtf] aj{fb . o} ;f]rfO{ d] ckgf s] xLg g} a'em} s] 5} . cvgL g]kfn d] ox} ;f]rfO{ - ef]6 bf];/ hflt s] g} d] ef]6 Eof/xn 5} . rfx] p h] eL kf6L{ s] jf hflt s] x]j] . o} d] sf]gf] z+sf g} .

xF t oxf} d] Ps6f ;d:of h?/] 5} h] Ps] r'gfj If]q d] ljleGg kf6L{ ;] Ps] hflt s] axf}t pDd]bjf/ r'gfjL d}bfg d] 5} . o]x]g l:ylt d] j} lsl;d ;] pDd]bjf/f] ;a cfk; d] ;/;Nnfx Sofs] pDd]bjf/L sd s/] s] sf]lzz s/] g] t hgtf v"b ljrf/ s/] h] o} hflt s] xslxt ss/f ;] a];L ;'lglZrt Eof ;s}5}? s] o} hflt s] xslxt s] n]n cfjfh a'nGb s/g] 5} cf}/ ss/ Tofu o} hflt s] n]n st]s 5} ? txf} d] st]s o} hflt s] k|lt s] ubf/L ;]xf] Eof ;s}5} . st]s yf? pDd]bjf/ ckgf g} lht}n] alNs yf? pDd]bjf/ x/fj} n] ;]xf] v8f /x}5} . oL ;a jft ljrf/, lrGtg-ddg cvgL xf]gf rfxL cf}/ j} lsl;d ;] ;xL pDd]bjf/ s] klxrfg Sofs] cfkg dt s] ;b'kof]u s/}t cfkg, cfkg hflt, cfkg ;dfh cf}/ cfkg b]z s] gLs eljio ;'lglZrt s/}t cfkg efUo s] lgdf{0f cfkg] ;] s? . wGojfb !

नेपालका मध्य र पूर्वी तराईका थारु जातिको विवाह परम्परा

परिचय:

नेपालको तराई क्षेत्रमा परापूर्वकालदेखि नै बहुसंख्यक रुपमा थारुजाति पूर्वमा मेचीदेखि पश्चिममा महाकालीसम्म बसोबास गर्दै आएका छन् । नेपाल सरकारको २०६८ सालको जनगणनानुसार नेपालमा थारुहरुको अधिकारिक संख्या १७,३७,४७० अर्थात् कुल राष्ट्रिय जनसंख्याको ६ दशमलव ८ प्रतिशत रहेका छन् । थारु जाति जनगणनानुसार नेपालको चौथो बहुसंख्यक जातिमा पर्दछ । तर थारुहरु नेपालमा थारुहरुको जनसंख्या २५ लाखभन्दा बढी हुनुपर्ने भन्द्छन् । 

प्राचीन समयमा बाटोघाटोको कमी र बन जंगलले गर्दा बाघ भालुहरुको विगविगीका कारण एक क्षेत्रका थारुहरु अर्को क्षेत्रका थारुहरुसंग आवत-जावत, बोलीचाली, विवाह आदि जस्ता परम्परा एवं संस्कृति आपसमा अवरुद्ध भएकोले सबै एउटै थारु र यसका एउटै भाषा र संस्कृति हुँदाहुँदै पनि फरक स्थानले गर्दा यसका भाषा र संस्कृतिमा केहि भिन्नता पाइन्छ । यहां मध्य र पूर्वी भेगमा पाइने तराईका थारु जातिको विवाह परम्पराको विषयमा चर्चा गरिने भएकोले उक्त शीर्षक नामाकरण गरिएकोछ, तर जुनसुकै क्षेत्रका थारुहरु भएतापनि विवाहको थारु समुदायमा एउटै प्रकारको महत्व हुने गर्दछ ।

विवाह बेहुली पक्षको लागि सुख र द:खको साझा संगम हो । यसमा बेहुली पक्ष दु:खी हुँदाहुँदै पनि आफ्नी छोरी, चेलीबेटीको सुखका लागि खुशी हुने गर्दछ । यो केटी पक्षको लागि एउटा महाअनौठो उत्सव हो जसमा केटी पक्षले दु:खको अनुभूति गर्दागर्दै पनि आफ्ना दु:खलाई एउटा संस्कारिक गीतको रुपमा मात्र सिमित राखेर खुशीपूर्वक यो उत्सवमा भागलिने गरिन्छ । यो बेदनालाई समदौन गीतको रुपमा थारु समाजमा यसरी व्यत गरिन्छस्

“बाबा के कानने गे बेटी मरवा दहलैले, आमा के कानने गे बेटी भिजलै पटोरे ।

दादा के कानने गे बेटी जोडा धोती भिजलै, भौजो के छतिया कठोरे ।।”

अर्थात्, विवाहपछि छोरी विदाई हुने बेलामा उसका बुबा, आमा, दाईहरुलाई यति पीडा हुन्छ कि रुदारुदै आमाको आँशुले आमाको सारी भिज्ने, बुबाको आँशुले मरवा बगिने, दाईको आँशुबाट उसका धोती भिजने र मेरी भाउजू मलाई बिदाई गर्ने समयमा पनि खुशी छिन् जस्ता भावना गीतको माध्यमबाट व्यक्त गरिएको छ । यस प्रसंगलाई मध्यपश्चिम र सूदुरपश्चिमका थारुहरुको गीतमा यसरी व्यक्त गरिन्छ:

“मेरी मोरे रोवय ओन्टी-कोन्टी, बाबा मोर रोवय चौपाला । 

दादा मोरे रोवय डोलीमा ओगंट्के, भौजिक जियोर आनन्द ।।” 

अर्थात् मेरी आमा कोन्टीमा (कोठा) रोइरहेकी छिन्, बुबा खाटमा बसेर रोइरहेको छ । दाजु मेरो डोलीमा अडेस लागेर रोएको छ भने मेरी भाउजू मलाई बिदाई गर्ने समयमा खुशी छिन् ।

विवाह पुरुष र स्त्री रुपी दुई आत्माहरुको पारस्परिक मिलन गराउने एउटा महापवित्र सामाजिक बन्धन हो । यो प्रायस् हरेक मानिसको जीवनमा हुने गर्दछ । यो अत्यन्त महत्वपूर्ण बन्धन हो तर यो जति महत्वपूर्ण तथा अत्यावश्यक उत्सव हो त्यतिकै जटील काम पनि हो । किनकि दुई आत्माहरुको जीवनभरिको सुख र दु:खको साधारणत: यही विवाह रुपी बन्धनमा भर पर्दछ । असल गुणयुक्त केटा र केटी (बेहुला र बेहुली) को छनौट भई विवाह उत्सव सम्पन्न हुन सक्यो भने दाम्पत्य जीवन सफल हुने विश्वास गरिन्छ अर्थात् ती दम्पतिहरु जीवनभरि सुखी र खुशी हुन्छन् भने नमिलेका कुराहरु भएका बेहुला-बेहुली बीचमा विवाह भएमा ती जोडीहरु आजीवन दु:खी हुन्छन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । त्यसकारण यो विवाह प्रक्रियालाई सफल बनाउने उद्देश्यले थारु जातिमा बेहुला-बेहुलीको छनौटदेखि विवाह उत्सव सम्पन्न गर्न विभिन्न सामाजिक तथा धार्मिक विधिहरु अपनाउने गरिन्छ । यी महत्वपूर्ण प्रक्रियाहरुमध्ये सबैभन्दा पहिले केटा र केटीको छनौट प्रक्रियालाई यो समाजले अति महत्वपूर्ण प्रक्रियाको रुपमा लिने गरेको पाइन्छ । 

थारु जातिमा प्राय: अभिभावक आयोजित (मांगी) विवाह परम्परा कायम छ अर्थात् अभिभावकहरुले नै केटीको लागि केटा तथा केटाको लागि केटीको छनौट गर्ने र विवाहका लागि महत्वपूर्ण निर्णयहरु लिने र विवाह गरिदिने चलन छ । शायद पहिला-पहिला थारु जातिमा बालविवाहको चलन रहेको हुनाले अहिले पनि अभिभावकहरुले नै केटा-केटीको छनौटदेखि लिएर विवाहको विद (कर्म) व्यवहारको अभिभारा लिनुपर्ने चलन चलिआईरहेको देखिन्छ । हालका दिनहरुमा थारु जातिमा प्रौढ विवाहको चलन आएता पनि प्रायस् धेरैजसो विवाह अभिभावकहरुकै अभिभारामा नै भईराखेको पाइन्छ । थारु जातिमा विवाह प्रक्रिया चाहे बालविवाह होस् वा प्रौढ विवाह, मांगी विवाह होस् वा प्रेम विवाह एउटा दिगो तथा सुखी दाम्पत्य जीवनका लागि केटा-केटी छनौट प्रक्रिया अपनाइने गरिन्छ । 

केटा-केटी छनौट प्रक्रिया: पूर्व र मध्यपूर्व नेपालका तराई भूभागमा बोलिने थारुभाषामा केटीलाई “छौंरी” र केटालाई “छौरा” भनिन्छ । यी “छौंरी” र “छौंरा” शब्दको अर्थ थारु जातिको विवाह परम्परामा बेहुला-बेहुलीको छनौट प्रक्रियाका मार्गदर्शक सरह लिइन्छ ।

यहाँ छौंरी र छौंराको व्यवहारिक अर्थ हुन्छ केटीलाई “छवटा श्रीमान्” र केटालाई पनि “छवटी श्रीमती” चाहिन्छन् अनि मात्रै त्यो विवाह दिगो र सुखी तथा दुई शरीर एक आत्मा सरह हुन सक्छ नत्र दिगो र सुखी सम्पन्न जीवनको कल्पना पनि गर्न सकिदैन । यहाँ केटीको लागि छवटा श्रीमान् र केटाको लागि छवटी श्रीमतीको अर्थ हुन्छ एउटै केटा वा एउटै केटीमा निम्न यी छ-छवटा गुणहरु जस्तै- केटा र केटी-सुन्दर, स्वस्थ, समकालिन, चरित्रवान, पढेलेखेको तथा गुणवान  ९२० कुलिनता अर्थात् खानदानी, असल व्यवहारको, सजातीय तर एउटै कूलखान्दानको न भएको, विचारवान, राम्रो समझदारी  ९३० आर्थिक सम्पन्नता - धनी, जग्गाजमीन, घर, भौतिक सामग्री, असल जागीर  ९४० एक-अर्कालाई माया गर्ने खालको ९५० राम्रो अवस्थिति (सुविधाजनक ठाउँ, राम्रो बाटो-घाटो, असल हावापानी, असल समाज र ९६० राम्रो पारिवारिक स्थिति,  युक्त हुनु हो । 

चाहे केटी पक्ष होउन वा केटा पक्ष विवाहको समयमा दुइटै पक्षले अत्यधिक प्रयास गरेर यी उपरोक्त गुणहरु युक्त केटा र केटी खोजी राखेका हुन्छन् । यी गुणहरुकै आधारमा केटी पक्षले केटा र केटा पक्षले केटीको छनौट गर्ने चलन छ ताकि विवाह र विवाहपछि पनि दुवैको दाम्पत्य जीवन सुखद र दिगो होस् । उनीहरुका बुबा-आमा तथा अन्य परिवारजनहरु पनि यो विवाहबाट सन्तुष्ट र खुशी रहुन् । हुनत सबै जोडीहरुको लागि उपरोक्त यी सबै कुराहरु मिल्न सक्नु गाह्रो (भाग्यकै) कुरा हो । त्यसकारण सबै कुराहरु न मिल्दा पनि कही न कही थोरै कुरोमा पनि दुबै पक्षले सम्झौता गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ र गरिन्छ पनि । तर प्रश्न रहन्छ पछि त्यो जोडी कति समयसम्म सुखी र स्थायी रहन्छरु जोडी राम्ररी मिल्न न सक्दा आपसमा झैझगडा र सम्बन्ध विच्छेद पनि हुने गरेको पाइन्छ । यस किसिमले प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष रुपबाट यी उपरोक्त कुराहरु नमिलेसम्म एक पक्ष अर्को पक्षको घरदैलोमा जादैनन् । केटाकेटीहरुको दुबै पक्षबाट मोटामोटीरुपमा छनौट भईसकेपछि मात्र अभिभावकहरु केही विशेष जिम्मेवार व्यतिहरु साथ एकपक्ष अर्को पक्षको घरदैलोमा देखासुनी वा उपायपत्रको लागि पुग्दछन् । 

देखासुनी (उपायपत्र):-  
देखासुनीको शाब्दिक अर्थ हुन्छ विशिष्टरुपमा केटा र केटीलाई हेर्ने र वास्तविक कुरो सुन्ने । यस कार्यक्रममा गाउँ समाजका केही जान्ने-बुझन्ने खालका भद्र-भलादमीहरु, दुबै पक्षका दुराहरु (लमीहरु) तथा आफ्न्तहरु पनि सहभागी हुन्छन् । औपचारिकरुपमा केटा-केटी हेर्ने व्यवस्था गरिन्छ र सबैका सामु एक पटक फेरि बृहतरुपमा बुझ्नुपर्ने सबै कुरो सोधनी गरिन्छ । यसलाई अर्को शब्दमा उपायपत्र (पक्क-पक्की) पनि भनिन्छ ।

यस कार्यक्रममा खानपानको राम्रो व्यवस्था गरिन्छ । शायद कुटुम्बहरु (पाहुनाहरु) पहिला-पहिला आफ्ना घर आएर पनि होला साथै यति खेर अलिकति पनि व्यवहार राम्रो पाएन भने विवाह सम्बन्ध बिग्रिने धेरै सम्भावना रहन्छ । 

देखासुनीको क्रममा हरेक आवश्यक चीज गहिरिएर हेर्ने र बुझने काम हुन्छ । यस क्रममा घरको बनौट, सरसफाईबाट, घर परिवार, सदस्यहरुको व्यवहारबाट त्यस घरका मानिसहरुको बानी-व्यवहार, आचार-विचार, रहन-सहन बुझने गरिन्छ । यसको साथसाथै दुबै पक्षका दुराहरुबाट आ-आफ्नो पक्षको गोष्ठी (गोत्र-बंशावली) विस्तारमा भन्नु पर्छ । यसबाट केटाकेटी एउटै गोत्र-बंशका हुन् कि होइन भने छुट्याउन मद्घत हुन्छ । केटाकेटी एउटै बंशको भए थारु संस्कृति अनुसार उनीहरुको बीच बिहेवारी हुँदैन । यो गोष्ठी अर्थात् बंशानुगत इतिहासबाट कुन पक्षको इतिहास कति गौरवमय (कुलीन) हो भने कुरो पनि थप थाहा भई कथा (विवाह सम्बन्ध) पक्का गर्न मद्त हुन्छ । यी उपरोक्त सबै कुराहरुको आधारमा कथा पक्का गरिन्छ । 

कथा पक्का गर्न देखासुनी अन्तमा केटीपक्षको घरमा सम्पन्न हुन्छ त्यहाँ कुरो पक्का गर्दां कम से कम एक-एकवटा रुपैया र बेसारमा रंगाएका नौ-नौवटा सुपारी दुबै पक्षले एउटा रुमालमा जम्मा गरेर त्यहाँको समाज मूलत: जेवार (जवाफदेही युक्त व्यतिm) ले दुबै पक्षलाई पालैपालो तीन-तीन पटक कथा पक्का पक्का पक्का  सोध्दा दुबै पक्षबाट सबैको सामुने पक्का जवाफ आएमा ती सुपारीहरुलाई पोकोपारी कथा पक्का भएको घोषणा गरी सुपारीको पोको केटी पक्षकोलाई दिइन्छ । सम्भवत: त्यतिखेरै केटातिर घरदेखको दिन पनि औपचारिक रुपमा निश्चित गरिन्छ ।

घरदेख:- 
घरदेख विवाहोत्सवको दोश्रो ठूलो चरण हो । यसको शाब्दिक अर्थ हुन्छ केटा र केटीको घर व्यवहार आफ्न्तहरु साथ हेर्नु । यस कार्यक्रमको क्रममा बेहुला र बेहुलीलाई पान चढाउने गरिन्छ । त्यसैले घरदेखलाई पंचढही पनि भनिन्छ । यो काम हुने दिन अर्को पक्ष कहाँबाट घरदेखियाहरु (घरदेखिने पाहुनाहरु) आउँछन् । पाहुनाहरु आएका पक्षको आफ्ना पनि पाहुनाहरु हुन्छन् । घरदेखको क्रममा ठूलै भोज भतेर हुने गर्दछ । प्राय: घरदेखको अवसरमा गाउँमा भोज खुवाउने गरिन्छ । यसमा नयाँ र पुराना गरी दुई किसिमका पाहुनाहरु हुन्छन्: घरदेखिया (घरहेर्न आएका नयाँ) र आफ्ना पुराना पाहुनाहरु ।

घरदेख पहिला केटा पक्षतिर र पछि केटी पक्षतिर हुने चलन छ । घरदेख यदि केटा पक्षतिर छ भने घरदेखको एक दिन अगाबै केटा पक्षबाट एकजना घरदेखिया लिन केटी पक्षको घरमा आउँछ र अर्को दिन केटी पक्षको घरदेखिया पाहुनाहरु साथमा लिएर वा घरदेखिया आउँने कुरो पक्का गरेर केटाको घर फर्की खबर दिन्छ अनि सबै विश्वस्त भई खाने कुरो तयारीमा लाग्छन् । त्यस्तै किसिमले केटीको घरमा पनि घरदेख हुदाँ त्यही प्रक्रिया दोहोरिन्छ । 

घरदेख गर्न जादा केटी पक्षले केटाको लागि र केटा पक्षले केटीको लागि आफना गच्छ र क्षमतानुसार लुगा, घडी, गहना इत्यादि समानहरु लिएर जान्छन् । सम्बन्धित ठाउँमा पुगेपछि त्यहाँ आदर-सत्कारपछि केटारकेटीलाई पान, सुपारी, रुपैया तथा घरबाट लगेका सबै सामग्रीहरु विधिवत चढाइन्छ । यस प्रक्रियालाई चुमौन (पनचढही) भनिन्छ । यो पनि त्यस दिनका ग्रह नक्षत्रको अवस्थितिनुसार केटारकेटीको र पान चढाउँनेको बस्ने व्यवस्था मिलाइन्छ । त्यसपछि खानपीन शुरु हुन्छ ।

नास्ता, खाना खाईसकेपछि यदि घरदेख केटीतिर छ भने घरदेखिया पाहुनाहरु घर फर्कनु पूर्व दुबै पक्षले विवाहको दिन निश्चित गरी दुबै पक्षले नौ-नौवटा सुपारी एउटा थालमा जम्मा गरिन्छन् र त्यस गाउँको जेवार वा भद्रभलादमीहरुले ती जम्मा गरेको सुपारी बेसारमा रंगाई सबै सुपारी एउटा कपडामा राखी दुबै पक्षलाई पालैपालो गरी तीन-तीन पटक कथा बान्हवै कथा बान्हवै कथा बान्हवै सोधने गरिन्छ र उत्तरमा दुबै पक्षले आ-आफ्नो पालोमा बान्हू, बान्हू, बान्हू  भनेर जबाफ दिनु पर्छ । यस किसिमले जबाफ बान्हू आएमा जेबारले ती सुपारीहरुको गाँठो बाधेर केटी पक्षलाई हस्तान्तरण गरिन्छ जुन सुपारी विवाहको राती विवाह काम सम्पन्न भएपछि गाँठो फुकाएर जन्तीहरु र समाजहरुलाई खान दिने गरिन्छ । 

यसरी सुपारीको गाँठो बान्धने प्रक्रियालाई लगन गाँठो (लगन बान्हनाई) अर्थात् विवाह हुने कुरो पक्का-पक्की गर्नु हो । समाज, जेवार र भद्रभलादमीको उपस्थिति भनेको साक्षी स्वरुप हो ताकि भोली दुवै पक्ष बीच कुनै फाटो आएमा समाज पनि साक्षी होस् कि कुन सही हो र कुन गलत हो । विवाहमा कुनै किसिमको गडबडी कुनै पक्षबाट भए समाजले पनि ती पक्षहरुलाई विवाह बन्धनको लागि दबाब दिन सकोस् ।

कुमरौन:- 
कुमरौन विवाहको एक दिन अगाडि हुने उत्सव हो । यो उत्सव केटा र केटी दुबैतर्फ हुन्छ र दुबैतर्फ एउटै विदहरु (कर्महरु) हुन्छन् तर केटीतर्पm मरवा (मण्डप) बनाउने एउटा काम बढी हुन्छ । 

कुमरौन उत्सवमा विवाहोत्सव सफल पार्ने उद्देश्यले घरको कूल देउतालाई आजका विदहरुमध्ये अन्तिम विदको रुपमा कुमारीपाठी बली दिने व्यवहारले गर्दा आजको उत्सवलाई छोटकरीमा केवल “कुमरौन” भनिन्छ । कुमरौन उत्सवको रुपमा केटा पक्षतिर केवल कासाधान कुट्ने, मुरवाइर गांथने, कस्कुटी गर्ने, लावा भुट्न माटोको चुल्हो तयार गर्ने, कुवा विवाह गर्ने, कत्तराझार विवाह गर्ने र अन्तमा कुमारीपाठीको बली प्रदान गर्ने जस्ता विदहरु सम्पन्न गरिन्छन् भने केटी पक्षतिर यी सबै विदहरुको साथसाथै जगबेदही बनाउने र भोलीको लागि मरवा तयार पार्ने थप काम हुने गरिन्छन् । 

कुमरौनको दिन एकै दिनमा मरवा तैयार हुनु पर्दछ । केटीकै हातको नाप अनुसार मरवाको लम्बाई हुन्छ । मरवाको लम्बाई केटीको हातले प्राय: ७ वा ९ हात लामो अभिभावकको सुविधानुसार राख्ने गरिन्छ । मरवा बनाउने काममा खास गरेर समाजका मानिसहरु सहयोग गरीरहेका हुन्छन् । 

केटीतर्फ घरदेख र कुमरौन एकै दिन पनि राख्न सकिन्छ वा घरदेख पहिले गरेर कुमरौनको दिन कुमरौन मात्रै गर्न सकिन्छ । यदि केटीतर्फ घरदेख र कुमरौन पनि एकै दिन छ भने घरदेख गर्नेहरुले केटीलाई पान चढाई सकेपछि मात्रै मरवा चढाउने काम र कुमरौन उत्सव शुरु हुन्छन् । 

कुमरौन उत्सव सम्पादन गर्न केटीतर्फ दानगर्ने र केटातर्फ पर्छने (पूजागर्ने) दम्पतिहरु दुबै उपबास बसी नुहाई धुवाई गरी दानकरनी (केटी दानगर्ने की श्रीमती) र परछैवाली (केटातर्फ विवाहमा मुख्यपात्रकी श्रीमती)हरु पहिले कासाधान (कासा बनाउनको लागि ल्याएको धान) कुटेर मुरवाइर गाथने (बनाउने) गर्दछन् । 

कासाधान कुट्न पहिले आंगनमा चौका लिपपोत गरी सिन्दुर-पिठार लगाई पूजाको लागि ठीक पारेको ठाउँ) गरेर एउटा नाङ्लोमा धान र सिंगो-सिंगो बेसारका टुक्राहरु, एउटा ओखल र पांचवटा हातेमुसल राम्ररी धोई पखाली चौकामा राखिन्छन् । त्यसपछि पहिले बेहुला वा बेहुलीले हात पछाडि पारेर पांचवटै विदकरनीहरुलाई उनीहरुका आँचलमा एकएक मुठी धान दिन्छन् अनि दानकरनी वा परछैवाली, बेहुला वा बेहुली तथा अन्य चारजना विदकरनीहरु हरेकले पांच-पांच मुठी धान ओखलमा राख्द्छन् र बेहुला र बेहुलीले सबै विदकरनीहरुलाई हातमा एउटा-एउटा मुसल थमाई दिने गरिन्छ । 

सबै विदकरनीहरुले पालै-पालो पांच-पांच पटक धानलाई आप्mनो हातमा भएको मुसलले कुट्दछन् । त्यसपछि दानकरनी वा परछैवालीले धान कुटेर चामल (अच्छत) तयार गर्दछन् । त्यही अच्छता तयार भएपछि मुरवाइर गाथनेकाम, पूजा र केही अच्छतालाई फेरि कुटेर पिठो बनाई पिठोबाट कासा तयार गर्ने गरिन्छ । पहिला मुरवाइर गाथने गरिन्छ र मुरवाइरपछि बेहुलीतिर मरवा खडा गर्ने गरिन्छ । कुमरौनकै दिन १२ बजे पुर्वनै कासाधान कुट्ने र मुरवाइर गाथने तथा मरवा खडा गर्ने काम सक्नु पर्दछ । त्यसपछि मरवा बनाउने थप कामहरु र चुल्हो बनाउने कामहरु अगाडि बढ्दछन् साथै कस्कुटी गर्छ अर्थात् पहिला तयार भएको चावल (अच्छता) बाट कासाधान कुटने विधिनुसार कासा (गिलो लसादार पिठो) कुट्ने काम गरिन्छ । 

मुरवाइर गाथ्नु (तुलसीको मुन्टोबाट माला बनाउनु):- 
केटीतर्फ दान गर्ने दम्पतिहरु र केटातर्फ पर्छने दम्पतिहरु उपबास बसी नुहाई कसाधान कुटिसकेपछि डालोमा सबै थोक लिएर देउता घरमा आफ्ना कूल देउताको पूजा गरी देउता अगाडि नै उपबास बसेका दम्पतिहरु दुबैजना तुलसीका मुन्टाहरुबाट तीन-तीनवटा माला बनाई केटी पक्षले एउटा माला केटी (बेहुली) लाई र केटा पक्षकाले एउटा माला केटा (बेहुला) लाई लगाई दिई दुबै पक्षले एउटा-एउटा माला देउता अगाडि र अर्को माला डालोमा राख्ने गर्दछन् । केटी पक्षकाले अर्थात् दानकरनीले त्यही डालोमा राखेको माला बेहुलालाई मुखपरखने (अनुहार हेर्ने) बेलामा बेहुलालाई र केटा पक्षकाले अर्थात् परछनेवालीले पनि बेहुलीको मुखपरखने बेलामा बेहुलीलाई लगाई दिने गरिन्छन् । 

यो तुलसीको माला बनाउन पुरुष पक्षले देब्रे हातको कान्छी औलाको मदतले फानो (गांठो) बनाउने गर्दछ भने महिला पक्षले फानोमा तुलसीको मुन्टा पसाउने (छिराउने) गर्दछिन् । यसरी एउटा मालामा पांच-पांचवटा वा नौ-नौवटाको दरले तुलसीको मुन्टाले माला बनाउने गरिन्छ । कुमरौनको दिन दम्पतिहरु यसरी तुलसीका मुन्टाहरुबाट माला बनाई बेहुलारबेहुलीहरुलाई माला लगाई दिने कामलाई मुरवाइर गाथनाई भनिन्छ । यसरी मुरवाइर गाथने काम सम्पन्न हुन्छ । 

यस किसिमले तयार पारिएको अच्छत र कासालाई डालोमा सजाई आवश्यतानुसार बांकी कामहरु अगाडि बढाइन्छ र त्यसै दिन विवाहमा काम लाग्ने हरेक सामग्रीहरु (दियो, तेल, लरीरधागो, अच्छत, धान, तराजु, तामा, मुरवाइर, पान, सुपारी, काजल, सिन्दुर, तलवार वा केराको गुभो) व्यवस्था गरेर डालोमा राखिन्छ । 

यो विवाह काम सम्पादन गर्न केटीतिर दानकरनी र केटातिर परछैवाली र लवभुजी सहितको पांच जना विदकरनीहरु हुन्छन् । खास गरेर यी व्यति- हरु नजिकका आफ्न्तहरु नै हुन्छन् ।

यसपछि केटीतिर माटोले मरवा पुरने, लिप्ने र पोत्ने कामहरु भई रहन्छन् । घरदेख पनि संगै छ भने झन कामको भार बढी हुने गर्दछ  । बेलुकितिर कूल देउतालाई पूजागरी बेहुली वा बेहुला र दानकरनी वा परछैवाली तथा विदकरनीहरु र गीत गाउँनेहरु र अन्य मानिसहरु आवश्यक सबै समानहरु लिएर कुमरौन गर्न कुवामा जान्छन् । त्यहां कुवाबाट पानी झिकी बेहुला वा बेहुलीलाई पिना र चिम्ट्याइलो माटोले कपाल माजी नुहाई दिएर कुवामा पूजा गरिन्छ । पूजाको लागि कुवामा पिठार र सिन्दुरले एउटा गोलो मरी (चित्र) बनाई मरीको मांझमा एउटा सुपारी राखी सुपारीमा बेहुलारबेहुलीले तीन पटक सिन्दुर राख्दछन् । कुवामा पिठार र सिन्दुर लगाइन्छ । त्यसपछि त्यही भएको कतराझार (सिकीको बिरुवा) को जडामा पिठारबाट मरीबनाई मरीको मांझमा सुपारीमा तेल र सिन्दुरले पूजा गरी बेहुलारबेहुलीले देब्रे हातको कान्छी औलाको मदतबाट सिकीको पातमा तीनवटा गांठोपारी सबै दिशामा तीनतीन पटक चिउरा छर्की अरु चिउरा सहभागीहरुमा बाँडी कुवाबाट घर फर्किन्छ । कुवाबाट घर फर्किदा भिजेको कपडा दूईवटा थालमा राखी बेहुलारबेहुलीले त्यो भिजेको कपडाको ओडारमा रही सबै जनासाथ घर फर्किन्छन् । यता घरमा कुमारीपाठी देउतालाई चढाई (पूजागरी) बली दिइन्छ र बेहुला वा बेहुली कुवाबाट घर न फर्किदै पूजा सफा गरी सक्नु पर्छ अनि बेहुला वा बेहुली कुवाबाट फर्किएर देउतालाई ढोगी कुमरौन कर्म समाप्त हुन्छ । यसपछि बलि चढाएको पाठी काटकुट गरी पकाई रातभरी मै सबै मासु खाएर सिध्याउनु पर्छ र बिहान सम्ममा सबै भाडाँकुडाहरु, घरआँगन सफा सुघर, लिपपोत गरी विहानको लागि पवित्र वातावरण तयार गरिन्छ । यही रातीको बिहानीपख काग कराउनु अघि नै फेरि विदकरनीहरु र बेहुलारबेहुली कुवा पुगेर मरवामा राख्ने माटोका लगहैर(पुरहैर (कलशहरु) पानीले भरेर नयाँ पहेलो कपडाले कलशहरु छोपेर मरवामा राख्ने गरिन्छ । 

विवाहको दिन केटीतर्फ मरवा लिपपोत गरी रातीसम्ममा विवाह कार्यक्रमको लागि मरवा तयार गरिन्छ । मरवा सजाउनेहरु पनि मरवा सजाउने काममा दिनभरि व्यस्त हुन्छन् । केटा र केटी दुबैतर्फ बेलुकी विवाह प्रकृया सम्पन्न गर्न आवश्यक पर्ने धानको लावा भुट्न आवश्यक पर्ने माटोको नयाँ चुल्हो तयार गरिन्छ । चुल्हो कुमरौन दिन बनाउन शुरु गरे पनि विवाहको दिनसम्ममा जम्मा दुई दिनमै तयार गर्नु पर्छ । यसरी दिनभरिमा नयाँ माटोको चुल्हो र मरवा सजाई लिपपोत गरी बेलुकी लावा भुट्न र विवाहको लागि मरवा तयार गरिन्छ । 

दिउँसो केटीतर्फ केटीहरु बेहुलीलाई सजाउने, मेहंदी लगाउनेदेखि तेलकसा लगाउने काममा नै व्यस्त देखिन्छन् भने पाहुनाहरु पनि आईराखेका देखिन्छन् । बेहुली घरका मानिसहरु छोरीलाई समानहरु दिएर पठाउने सरसमानहरुको व्यवस्थामा व्यस्त देखिन्छन् । दुबैतिरका घरपरिवारमा आनन्दमय वातावरण हुन्छ । विवाह हुने घरपरिवारका सबै सदस्यहरु खुशी देखिन्छन् । 

थारु समुदायमा बासी मरवा र ताजा लावाको चलन छ । त्यसकारण विवाहको एकदिन अगाडि मरवा तयार गरिन्छ भने विवाहको दिन मात्रै लावा भुट्ने गरिन्छ । विवाहको दिन मरवा तयार भई सजाई सकेको हुन्छ । मरवा र चुल्हो त्यस दिन सात-सात पटक लिपपोत भई प्रयोगको लागि तयार भईसकेका हुन्छन् । जगबेदहीको लागि चारवटा केराको बोट (थाम) र चारवटा खरही उभाई सकेका हुन्छन् । 

आँप विवाह:- 
बेलुकी दुबैतिर डालासाजी (डालोमा आवश्यक समानहरु राख्नु) साथमा चिउरा लिएर बेहुलारबेहुली, विदकरनीहरु, गीतहाईरहरु तथा अन्य सहभागीहरु आँप विवाहको लागि खास गरेर आप्mनै स्थानीय जातको आँपको रुख नजिक गएर पहिला रुख नजिक (जडानिर) लिपपोत गरी पिठार र सिन्दुरबाट मरी तयार गरिन्छ । मरीको माझमा पहिला अच्छत राखी त्यसमा सुपारी राखिन्छ र सुपारीमा बेहुलारबेहुलीले तीन तीन पटक सिन्दुर राखी सकेपछि रुखलाई चारै तिरबाट तीन पटक बेहुलारबेहुलीले लरी (पहेलो धागो)ले बेर्दछ । हरेक फेराको (पटक) अन्तमा रुखमा सिन्दुर राख्ने गरिन्छ र हरेक पटक सिन्दुर राख्दा सोध्ने गरिन्छ - के गरिरहेछौं ? र जवाफमा आँप विवाह गरिरहेछु भनि जवाफ दिनु पर्दछ । यस किसिमले तीन फेरा पूरा गरी त्यहा साथ लगेको चिउरा बेहुलारबेहुलीले तिन पटक चारैतिर छर्किन्छ र साथमा लगेको बांकी चिउरा साथमा गएका अन्य मानिसहरु तथा बाल-बच्चाहरुमा प्रसाद बाँड्ने गरिन्छ र आफ्नो घर फकिन्छ । यसरी रुखसंग विवाह गर्ने काम सम्पन्न हुन्छ । 

लावा भुट्ने काम:- 
विवाहको दिन बेलुकीपख आँप विवाह गरेर घर फर्केपछि लावा भुट्ने काम शुरु हुन्छ । लावा भुट्नको लागि नयाँ माटोको चुल्हो, धान, कोही, बसनी, बाँसको पंखा, नाङ्लो, कांसको टुप्पोवाला कुचो, लवभुजा बस्नको लागि धानको मैर आँगनमा तयार गरिन्छ । लवभूजा (लावा भुट्ने मुख्य पुरुष पात्र) र लवभुजी (लावा भुट्ने पुरुष पात्र की श्रीमती)हरु पनि नयाँ लुगा लगाएर लावा भुट्न तयार हुन्छन् । चुल्होमा आगो तयार भएपछि नांङ्लोमा भएको धान पहिला बेहुलारबेहुली, लवभुजा, लवभुजी र विदकरनीहरु सबैले हरेक पटक पांचपांच मुठी धान कोही (माटोको बाटुलो सानो भाडो)मा राखि सकेपछि पहिला दुई पटक लवभुजाले र बांकी तीन पटक लवभुजीले लावा भुटेर विवाहोत्सव कामका लागि आवश्यक लावा तयार गर्दछन् । लावा भुटने काम समाप्त भएपछि एउटा दौरा, सिंक, पटै र कोदालो लावा भुट्नेलाई दिई साथमा बेहुलारबेहुली र विदकरनीहरु आफना सबै आवश्यक सामग्रीहरु साथ दूबो भएको ठाउँमा पुग्दछन् । त्यहाँ दूबो सफा गरी पानी छर्की दूबोमा पिठार र सिन्दुरले मरी बनाई त्यस मरीको बीचमा सुपारी राखी सुपारीमा बेहुला-बेहुलीबाट सिन्दुर राख्न लगाई लवभुजाले देब्रे हातबाट कोदालोले एकै पटकमा दूबोमा भएको मरी काटेर आफु लगेको भाडोमा राख्नु पर्छ । अरु आवश्यक मात्राको दूबो ताछेर भाँडोमा राख्दछ र त्यो भाँडो बोकेर घर फर्किन्छ । घरमा ढोकामा एउटा खाल्डो खनी ल्याएको सबै दूबो खाल्डोमा गाडिन्छ  जुन दूबो अर्को दिन बिहानै खाल्डोबाट निकाली राम्ररी सफा गरी त्यस दिन दूबैतिर चुमौनको काममा प्रयोग गरिन्छ ।

दूबो ल्याई ढोकामा गाडि सकेपछि लावा भुटने काम समाप्त हुन्छ र त्यसपछि खान-पान शुरु हुन्छ । केटा पक्षतिर जन्ती जानको लागि मान्छे जम्मा गर्ने खुवाउने र जन्ती जान आवश्यक सामग्रीहरु तयार गरिन्छ र निश्चित समयमा जन्तीहरु (बेहुला, नोकनैत, अभिभावकहरु, आफन्तहरु, पाहुनाहरु, अन्य शुभचिन्तकहरु, मित्र तथा संगीसाथी) सबै हर्षोल्लाश वातावरणमा खूब तरकभरक रुपमा रवाना हुन्छन् । रवानाको लागि बेहुला आफना देवदेउताहरु तथा आमाबुबाहरुलाई ढोगी शुभआशीर्वाद लिई आमाले रवाना हुने बेलामा एक लोटा (गिलाश) पानी छोरालाई पियाई आशीर्वाद दिई विवाहको लागि छोरालाई रवाना गरीदिन्छे । जन्ती प्रस्थान गरिसकेपछि महिलाहरु रातभरी शिक्षाप्रद मंगलगीतहरु गाई रमाईरहेका हुन्छन् भने केटीतिर पनि त्यस्तै किसिमले आँप विवाह, लावा भुट्ने, दूबो ल्याउने कामहरु पश्चात खानपान गरी जन्तीको प्रतिक्षा तथा जन्तीलाई स्वागत तथा विवाहको व्यवस्थापनमा व्यस्त हुन्छन् । पछि घरमा जन्ती आईपुग्दछन् । जन्तीलाई बस्ने व्यवस्थापनको साथसाथै स्वागतार्थ बिडी-सिगरेट, समयानुसार चिसो वा चिया तथा नास्ताको व्यवस्थापनमा केटी पक्षका सबै व्यस्त हुन्छन् । जन्तीको लागि यी सबै व्यवस्था गरी सकेपछि अचेलको नयाँ व्यवस्थानुसार कहीकही स्वयम्बर गरिन्छ । 

स्वयम्वर:- 
पहिला थारु समुदायमा बालविवाहको चलन रहेको र अहिले पनि थारु समुदायमा प्रौढ विवाह लागू भईसक्दा पनि विवाह प्रकृया अभिभावकमुखी नै रहेकोले यो अभिभावकमुखी कुरोलाई बेहुलार बेहुलीमुखी बनाउन निम्ति स्वयम्वरको चलन समावेश भएको हुनु पर्छ । तर यो स्वयम्वर प्रथाबाट साँचिकै जिम्मेबारी बोध न भएर लहैलहैमा आई बढी देखासिखी जस्तो लाग्छ । स्वयम्वरको लागि माझमा बेहुला बस्ने र बेहुला वरिपरी चारैतिर घुम्न सक्ने ठाउँको व्यवस्था गरिएको हुन्छ । बेहुला बीचमा कुर्सीमा बसी राखेको हुन्छ र पछि बेहुली पाँच जनासखीसहेलीहरु साथ हातमा आरतीका आवश्यक सामग्रीहरुसाथ आउँछिन र हातमा पानीको गिलाश लिई तीन पटक बेहुलाको परिक्रमा गरी बेहुलाको आरती उतारी बेहुलीले बेहुलाको घाँटीमा माला र दाहिने हातमा औठी लगाई दिन्छिन् । त्यसपछि बेहुलाले पनि त्यसै अनुरुप बेहुलीलाई गलामा माला र देब्रे हातको औंलामा औंठीलगाई दिई दुबै पक्षले एक अर्कालाई बरण गर्दछन् । यसरी सबैको सामुने स्वीकारोक्ति गर्ने प्रक्रियालाई स्वयम्वर भनिन्छ । अनि त्यसपछि निम्न बैवाहिक विदहरु अगाडि बढाईन्छ ।

बेहुली चुमाउने संस्कृति:- 
बैवाहिक विदहरु अगाडि बढाउने क्रममा कुनै-कुनै परिवारमा बेहुली चुमाउने काम पहिला आउँछ । यस विद अनुसार बेहुला विवाहको लागि आँगनमा प्रवेश गर्नु अघि आँगनमा चौका गरिन्छ र चौकामा एउटा पिडिकामा बेहुली बसेको हुन्छिन्, त्यसपछि बेहुलाका अभिभावकहरु एउटा डालोमा बेहुलीको लागि कपडा, गहनाहरु तथा चुमाउँने सामग्रीहरु लिई आँगनमा बेहुली भएको ठाउँमा आई पहिला बेहुलीको हातमा दहीको लोदिया (माटोको सानो कचौरा) थमाई दूबोधानले बेहुली चुमाई (पूजा गरी) कपडा र गहनाहरु बेहुलीलाई दिई विवाह प्रक्रिया अगाडि बढाउने स्वीकारोतिm दिनुलाई बेहुली चुमाउने संस्कृति भनिन्छ । बेहुली चुमाई सकेपछि बेहुलीले ती नयाँ कपडाहरु र गहनाहरु लगाएर विवाह काम सम्पन्न गरिन्छ । 

धानयुध:- 
धानयुधको शाब्दिक अर्थ हुन्छ धानले युध गर्नु अर्थात् परम्परागत रुपमा थारुहरुमा छोरी दिने चलन थिएन । केटा पक्षले युद्घ गरेर बलजफ्त केटी लाने गरिन्थ्यिो । तर अहिले समय बदलिसकेको हुनाले ती पौराणिक व्यवहारहरु वास्तविकताबाट “धानयुध” विदमा परिणत भई व्यवहारमा आएकोछ । त्यसैले थारु समाजमा थारु बेहुलाहरु अहिले पनि युद्घका समानहरुमध्ये तलवार हाथमा र ढालका प्रतिक हसुली (थारु महिलाहरुले घांटीमा लगाउने चांदीको गहना) पूरै विवाह अवधि भरी घांटीमा लगाई राख्ने चलन छ । 

बेहुली चुमाई सकेपछि आँगनका अन्य विवाह प्रक्रियाहरु सम्पन्न गर्न निम्ति बेहुला र जन्तीहरु आँगनमा आउँछन् । यिनीहरुको आँगनमा प्रवेश रोक्न बेहुली पक्ष र बेहुला पक्ष बीच धान युध हुन्छ अर्थात् दुबै पक्षले केही समय धानले एक-अर्का पक्षलाई हान्ने गर्दछन् जुन युधमा बेहुली पक्षको हार हुन्छ र बेहुला पक्षको जित भई उनीहरु आँगनमा प्रबेश गरी विवाहका बाँकी प्रक्रियाहरु सम्पादन गरिन्छ ।

विवाह कर्म:- 
बेहुला र जन्तीहरु आँगन प्रबेश गर्दा सबै भन्दा पहिला बेहुली पक्षका विदकरनीहरु बेहुलाको गोडा धोई दानकरनीले पहिला बेहुला पर्छने गरिन्छ । यसको लागि दानकरनीले बेहुलामाथि तीन पटक डालो घुमाई कलशामा भएको पानी आँपको पातले बेहुलामाथि तीन पटक छर्की बेहुलाको मुखपर्खन्छिन् । मुखपर्खन दानकरनीले एउटा थालमा दियोबाली थालमा तेलगुर लिई दानकरनीले देब्रे हातको कान्छी औंलाको मदतले बेहुलाको दाहिने गालामा तीन पटक तेलगुर लगाई दिने गरिन्छ र त्यस्तै किसिमले बेहुलाले पनि दाहिने हातको कान्छी औलाले दानकरनीको देब्रे गालामा तीन पटक तेलगुर लगाई दिने गरिन्छ । यसपछि दानकरनीले बेहुलालाई डालोमा भएको मुरवाइर, चौकठा घाँटीमा लगाई दिने गरिन्छ । यसपछि दानकरनीले बेहुलाको टाउँकोमा तराजु र तामा ९काठको सानो भाडो   तीन पटक चढाई हरेक पटक यो के हो सोध्दा हरेक पटक बेहुलाले तुरी-तामा लक्ष्मी जवाफ दिनु पर्छ । त्यसपछि दानकरनीले डालोमा भएको कुशको जिना (डोरी) माथिबाट तल हुने गरी तीन पटक पसाउने (छिराउने) गरिन्छ । यसपछि दानकरनीले बेहुलालाई चादर (धोती)ले बेरी मरवा परिक्रमा गराउँछिन् । मरवा परिक्रमा पहिले मलिथम नजिकबाट शुरु गरिन्छ । यसको लागि दानकरनीले बेहुलालाई चादरले बेरी मलिथम नजिक गएर बेहुला हातको खांड मलिथम समाउने बुढी महिलाको हातमा समाउन दिई त्यहाँबाट देब्रे भएर मरवाको तीन फेरा लगाइन्छ र हरेक फेराको अन्तमा मलिथममा सिन्दुर राख्ने गरिन्छ । हरेक पटक मलिथममा सिन्दुर राख्दा सोधिन्छ कि के गरिरहेछौं र जवाफमा हरेक पटक मलिथमसंग विवाह गरेको जवाफ दिनु पर्छ । यस किसिमले मलिथम विवाह र मरवा परिक्रमा विदहरु सकिन्छन् र अठमंगल कुट्न शुरु हुन्छ । 

अठमंगल कुट्नु:- 
अठमंगल विदको लागि मरवाको उत्तरपट्टि एउटा ओखल र एउटा हाते मुसल व्यवस्था गरिन्छ । एउटा नाङ्लोमा धान ल्याइन्छ र बेहुला, बाहुन, नाई र जन्ती तथा समाज मिली पांच जना हरेकले पांच-पांच मुठीको दरले ओखलमा धान दिई सबैले मुसल समाई पंडितले मन्त्रोउचारण गर्दै धान कुट्दै चामल बनाई बाहुनलाई चामल दिई बाहुनबाट सुपारी लिने गरिन्छ र यही चामलबाट पंडितले बेहुला र बेहुलीलाई कंगन बनाएर बांधिदिन्छ । यसरी आठजना मिलेर धान कुट्ने परम्परा भएर यस विदलाई अठमंगल भनिन्छ ।

मरवाका विदहरु:- 
अठमंगलपछि बेहुलालाई मरवामा लगिन्छ र बेहुलालाई नयाँ कपडाहरु लगाउँन दिईन्छ । बेहुलाले कपडाहरु लगाई सकेपछि दानपतिबाट बेहुली लान अनुमति मांगेर भित्रबाट बेहुली ल्याई दानपति नजिक बसाई दिन्छ । बेहुली पक्षकाहरुले त्यहाँ मरवामा चाहिने सबै सामग्रीहरु ल्याई राख्दछन् । पंडितले आंपको पातमा बेहुला र बेहुलीको तिन पुस्ते नाम लेखी अठमंगलका चामललाई त्यही आंपको पातमा धागोले बेरी कंगन बनाई बेहुलाको दाहिने र बेहुलीको देब्रे हातमा कंगन बाधिने गर्दछ । त्यसपछि बेहुला, बेहुली, बाहुन सबै पांच-पांच मुठीको दरले धान धोतीमा राखी मन्त्रोउचारण गरेर बेहुला र बेहुली पक्षलाई तान्नलगाई गाँठो पारिन्छ जसलाई जेठसार भनिन्छ र यसलाई बज्रगाँठोको रुपमा लिईन्छ । अर्थात् विवाह बन्धन यो गाँठो सरहनै बलियो होस् भने बुझिन्छ । यसपछि नाईले बेहुला र बेहुलीको कानमा कनलगी गरिन्छ अर्थात् तीन पटक मन्त्रोचारण गरेर फुक्ने गर्दछ । त्यसपछि पंडितले दानपतिलाई बेहुलीको हात समाती बेहुलालाई बेहुलीको हात समाउन लगाई मन्त्रोउचारण गरेर दानपतिबाट बेहुलालाई कन्यादान गराईन्छ । बेहुला-बेहुली आजीवन साथ रहने, एकअर्काको सुख-दु:ख मा साथ दिने भने बाचा गराईन्छ । त्यसपछि बेहुला र बेहुली एकातिर बस्छन् र दानकरनीले मौर (मुकुट) समाई तीन पटक घुमी बेहुलालाई मौर लगाई दिन्छिन् भने दानपतिले मौरी (मुकुट) समाई तीन पटक घुमी बेहुलीलाई मौरी लगाई दिने गरिन्छ । यस किसिमले मरवा भित्र हुने विवाह विदहरु आजको लागि अन्त हुन्छन् ।

लहछुह:- 
मरवाको सबै विद सकेपछि लहछुह (लहरनीले काट्ने) विद हुन्छ । यसको लागि आँगनमा चौका गरेर त्यसमा पहिला बांसको पंखा र त्यसमाथि माटोको नयाँ कोही (बाटुलो भाडो) राखिन्छ । कोहीमा पहिले बेहुला त्यसपछि बेहुलीलाई पालैपालो बसाई नाईले बेहुलाको दाहिने हातको र बेहुलीको देब्रे हातको कान्छी औंलामा लहरनीले काटी रगत निकाली त्यो रगत कपासले पुछी कपास सम्बन्धित महिलाको जिम्मा दिने विदलाई लहछुह भनिन्छ । यस किसिमले लहछुह विद सम्पादन गरिन्छ र यसको लगतै सिन्दुरदान विद शुरु गरिन्छ ।

सिन्दुरदान:- 
लहछुहपछि सिन्दुरदान गरिन्छ । सिन्दुरदानको लागि बेहुलाले आप्mनै घरबाट एउटा कियामा (सिन्दुरको सानो भाडो) भुसुना सिन्दुर, त्यसै कियाभित्र सोखसहगली (खास किसिमको औंठी जुन औंठी सिन्दुरदानको समयमा बेहुलीको देब्रे हातको कान्छी औलामा लगाई दिने गरिन्छ) र कसमीरा सनको सानो भिडा तथा टारीमा (माटोको सानो भाडो) तोरीको तेल एउटा सानो सिंकमा (बाबियोबाट बनेको झुंड्याउने चीज) व्यवस्था गरेर ल्याएको हुन्छ । यसको साथसाथै जन्तीले मसाल (प्रकाशको लागि आगो बाल्ने विशिष्ट किसिमको हातले समाउन सकने बांसको बिड भएको माटोको सानो भाडो जो विवाह अबधिसम्म बाली राख्नु पर्ने हुन्छ) पनि ल्याएको हुन्छ । सिंदुरदानको लागि बेहुलीलाई लहछुह विद जस्तै त्यही ठाउँमा बसाई बेहुलाले भुषना सिन्दुरका किया हातमा समाई तीन पटक घुमी घुंठनाको सहाराले उभी कियामा भएको सनपाटको भिंडाको सहायताले तीन पटक बेहुलीको निधारमा (सिउँदो) सिन्दुर हाल्ने गरिन्छ र यै सिन्दुर पछि केटीहरुको लागि विवाहिताको प्रतिक हुन्छ । यस विदलाई सिन्दुरदान भनिन्छ ।

होमजाप:- 
यो विद विवाह विदका लगभग अन्तअन्तका विद हुन् । यसको लागि मरवाकै नजिकमा जगबेदी (जगबेदही, जग गर्ने ठाउं) बनेको हुन्छ । यो जगबेदी माटोको ढिस्कोलाई चारवटा केराका थाम, खरही र बांसका करचीले (हांगा) घेरी बनेको हुन्छ । यो जगबेदीमा सिन्दुरदानपछि पंडितले होमका सामग्रीहरुले आगो बाली मन्त्रोउचारण गरी होम गर्दछ र बेहुला, बेहुलीले हातमा धानका नयाँ लावा लिई जगबेदीको तीनपटक हातको लावा खसालिदै परिक्रमा गर्दछन् अर्थात् आगोको साक्षी राखी बेहुला बेहुलीले एकअर्कालाई आत्माले स्वीकार गरी विवाह बन्धनमा बांधिएको स्वीकारोक्ति हो ।

कोबर विवाह:- 
होमजापपछि थारु समुदायमा कोबर विवाह गर्ने चलन छ । यसको लागि बेहुलीतिर कोहबर घरमा पुरैनको पातमा विभिन्न सितुवाका आकारका बुटाहरु भएको विभिन्न रंगले बनेको कोबर (भितिचित्र) हुन्छ जो एउटा पोखरी भित्र हुन्छ र जस्को चारै कुनामा सूर्य र चन्द्रमा अंकित हुन्छन् जसको अर्थ यो विवाह सूर्य चन्द्रमा रहुन्जेल कायम रहोसको  प्रतिक हो । बेहुलाले तीन पटक यो कोबरमा सिन्दुर राख्नु पर्दछ र हरेक पटक के गरिरहेछौं प्रश्न सोध्दा कोबरसंग विवाह गरेको भनि जवाफ दिनु पर्दछ । यस किसिमले कोबर विवाह विद् अन्त्य हुन्छ । यसपछि बेहुला र बेहुलीहरु देउताहरुलाई ढोगी मलिथम समाउने बुढी महिलाको जिम्मा राखेको खडग लिई दुबैजनाले महिलालाई र दानपतिलाई हात समाती उठाई दिन्छन् र दही चिउरा विदको लागि घर पस्दछन् । जन्तीहरु र समाजहरु लगन सुपारी खाएर आँगनबाट बाहिर निष्कन्छन् । त्यसपछि जन्तीहरुलाई खाना खुवाउने काम शुरु हुन्छ ।

सम्धी मिलन:- 
अर्को दिन विहान सबै काम सकिएपछि बिहान जन्ती भएको ठाउँमा समाजका मानिसहरु जम्मा हुन्छन् । सम्धीहरु (केटाको बुबा र केटीको बुबा) पनि एकसाथ हुन्छन् । दुबै पक्षले समाजको लागि सुपारी सहोडा एक ठाउँमा जम्मा गर्दछन् । समाजलाई बिडी चुरोटले स्वागत गरिन्छ । समाजको सामुने दुबै सम्धीहरु एकआपसमा कांधमा कांध मिलाई नमस्ते गर्दैं समाजलाई नमस्ते गर्दछन् र यस किसिमले आजदेखि सबै समाजको सामुने हामीहरु सम्धी भयौं र यस अनुसारको व्यवहार गर्नेछौं भने वाचा गर्दछन् । त्यसपछि सुपारी वितरण गरिन्छ र बांकी विदहरु अगाडि बढ्दछन् ।

घोघट:- 
घोघटको व्यावहारिक अर्थ हुन्छ टाउँको, अनुहार इत्यादि अंङ्गहरु कपडाले छोप्ने परम्परा । विवाह भई सकेपछि बेहुलीले टाउँको, अनुहार इत्यादि अंङ्गहरु छोप्न बेहुलीलाई औपचारिक रुपमा कपडाहरु प्रदान गरिने विद हो । जुन बेहुला परिवारमा बेहुलीलाई घोघटको चलन छ उसले बिहान समाजिक सुपारी वितरणपछि यो विद अगाडि सार्दछ । यसको लागि आँगनमा चौका गरी चौकामा बेहुली बस्दछिन् र बेहुला पक्षले एउटा डालोमा बेहुलीको लागि कपडा, गहनाहरु ल्याएर विधिवत चुमाउँदछ र यही कपडाहरु लगाएर आज बेहुला बेहुलीहरु थनलगी गर्न जान्छन् ।

थनलगी:- 
दोश्रो दिन विहान घोघटपछि घरका कूलदेउतालाई पूजा-आजा गरी बेहुलीले नयाँ वस्त्र लगाई बेहुला र बेहुली थान (ग्राम देवस्थल) गएर देउताहरुलाई तीन पटक परिक्रमा गरी लावाले पूजा गरी ढोगेर आउँने कामलाई थारु संस्कृति अनुसार थनलगी भनिन्छ र थानबाट फर्केर मात्र मरवामा चुमौन काम शुरु हुन्छ । यो थनलगी गरेर बेहुला(बेहुली त्यहाबाट केहि पर फर्किने वितिकै थानमा परेवा बलिदिने चलन छ तर अहिले हालमा कुनैकुनै गाउँमा परेवाको बली नदिएर त्यसको साटो मिठाई चढाउने चलन ल्याको छ ।

चुमौन:- 
चुमौन बेहुलीतिर विवाहको अन्तिम विद हो । यसक्रममा थानबाट बेहुला-बेहुली फर्केर विधिवत आफ्न्त सबैका आशीर्वाद प्राप्त गर्न केही समयको लागि मरवामा बस्दछन् र बेहुलीतिरका सबै आफन्तहरु पालैपालो मरवामा आई बेहुला बेहुलीलाई दूबोधानले आशीर्वाद दिई आफनो क्षमतानुसारका उपहारहरु बेहुला बेहुलीलाई दिने गरिन्छ जसलाई चुमौन भनिन्छ । 

यो चुमौनपछि बेहुलीतिर फेरि खानपान शुरु हुन्छ । सबैजना खाई सकेपछि जन्ती घर फर्किने तयारी हुन थाल्छ र सबै तयारी भएपछि बेहुला-बेहुलीलाई फेरि एकपटक मरवामा ल्याई तेल-कसालगाई देउतालाई ढोगी प्रस्थान गराउने चलन छ तर अहिलेसम्म विवाह जुन एउटा हर्षोल्लाशको उत्सव थियो यतिखेर यो उत्सव महा द:खदायी घडीमा परिवर्तन भईसकेको हुन्छ । चारै तिर रुवावासी र करुण वातावरणमा बेहुली पठाउनु परेको दृष्य एउटा द:खदायी क्षण हो ।

खैर जे होस् बेहुली विदावारी भएर आफनो नयां घर पुग्छे । शायद यही द:ख-दर्दलाई कम गर्न थारु समुदायमा बेहुलीका दाई, भाउजुहरु, भाई तथा सखीसहेलीहरु बेहुली साथ गई बेहुली पू¥याउँने चलन छ । बेहुला र बेहुलीहरु घर पुगेपछि त्यहाँ बेहुला पक्षका विदकरनीहरु बेहुला र बेहुलीको खुटा धोइदिई बेहुला र बेहुलीलाई परर्छिने चलन छ । परछिनको लागि परछैवालीले बेहुला र बेहुलीमाथि तीन पटक डालो घुमाई आँपको पातले तीन पटक पानी छर्किने गरिन्छ । यसपछि परछैवालीले बेहुलीको मुखपर्खिने गरिन्छ । यसको लागि परछैवालीले आफ्नो देब्रे हातको कान्छी औलाले थालमा भएको तेलगुर बेहुलीको देब्रे गालामा तीन पटक लगाई दिन्छे र डालोमा भएको मुरवाइर बेहुलीलाई लगाई दिन्छे । त्यस्तै किसिमले बेहुली पनि आफ्नो देब्रे हातको कांन्छी औलाले परछैवालीको गालामा तीन पटक तेलगुर लगाई दिई मुखपर्खने कामको अन्त हुन्छ । यसपछि बेहुला-बेहुली चौकामा बस्दछन् र नाईले फेरि पूर्वत: कान्छी औलाहरुमा लहछुह गरिन्छ । लहछुहपछि यहाँ पनि बेहुला-बेहुलीको चुमौन शुरु हुन्छ । चुमौन गर्दा बेहुलालाई चौकामा बस्न पिड्का दिएको हुन्छ भने बेहुलीलाई सनको भिडी दिएको हुन्छ । सबै आफन्तहरु बेहुला-बेहुली चुमाई सकेपछि आंगनका विदहरु अन्त हुन्छन् । 

यसपछि बेहुलालाई फेरि कोबर विवाहको लागि कोहबर घरमा लगिन्छ र त्यहाँ बांसबासिन रुपी कोबरमा बेहुलाले तीन पटक सिन्दुर राख्दछ र सिन्दुर राख्ने बेलामा तीन पटक सोधिन्छ के गरिराखेका छौं र हरेक पटक बेहुलाले कोबरसंग विवाह गरेको जवाफ दिनुपर्छ । कोबर विवाह पश्चात बेहुला-बेहुली घरको कूल देउतालाई ढोगी बेहुली फेरि चौकामा आईबसी बेहुलीको खौछा (पोको) झार्ने विद गरिन्छ । खौछा झार्ने क्रममा नन्दले पहिला चांचमुठी चिउरा भाउजूको खौछामा दिइन्छ भने भाउजूले पनि खौछाको पांचमुठी चिउरा नन्दलाई दिइन्छ । यो क्रम तीन पटकसम्म चल्छ । यस किसिमले खौछा झार्ने विद खत्म हुन्छ । त्यसपछि आजका विदहरु सकिन्छन् र बेहुलाबेहुली घर भित्र गई दही चिउरा विद गरिन्छ ।

अब तेश्रो दिन विहान फेरि घर-आँगन सफासुघर गरी देउताको पूजापाठ गरी फेरि पूर्वतस् थनलगी गरिन्छ र थानबाट फर्केर आँगनमा पोखरी खनी त्यसमा पानी राखी पालोमा बेहुला-बेहुलीलाई बसाई पोखरीमा नुहाई दिने गरिन्छ । यो नुहाउने विदलाई “दहलौन” नुहाएको भनिन्छ अर्थात् यतिखेर विवाहका हरेक अहिरन-पहिरन (मुरवाइर, कंगन, मौर-मौरी इत्यादि) निकालिन्छ । त्यसपछि बेहुला-बेहुलीले एक-आपसमा कौडी (जुवा) खेलिन्छन् । विदकरनीहरुले बेहुला-बेहुलीसंग भएका कंगन, मुरवाइर, मौर-मौरी तथा विवाहका फाल्नु पर्ने अन्य चीजहरु खोला (नदी)मा लगेर सेलाइन्छन् । र अन्तमा पाहुनाहरुलाई खानपान गराई आ-आप्mना घर पठाइन्छ । अर्को याद राख्नु पर्ने कुरो के छ भने बेहुला-बेहुलीलाई कुमरौनको क्रममा कुवामा नुहाई दिएपछि दहलौन न नुहाउन्जेलसम्म यो बीचमा आफु मनखुशी नुहाउँन पाउँदैनन् र दानपतिलाई बेहुला पक्षबाट विशिष्ट निमन्त्रणा नआउन्जेलसम्म दानपति बेहुलीको घर जाने चलन छैन ।

घुरबहौर:- 
अहिले वर्तमान परिस्थितिलाई मध्यनजर राखेर गौना प्रथालाई परिमार्जन गरी “घुरबहौर” विद कायम गरेको पाइन्छ । यस विद अनुसार आजै नोकनैत-अरियाती तथा अन्य पाहुनाहरु घरमा हुँदैं बेहुला-बेहुली माइती पुगेर आजै फर्किने चलनले गर्दा दुरागमनरगौना चलन हराउन लागेको छ । यस विदको अर्थ हुन्छ गौना गर्नु पर्दैन र विना गौना बेहुली घर र माइती आवत-जावत गर्न सकिन्छिन् । 

अब पाहुनाहरुलाई खाना खुवाई आदरसत्कारकासाथ घर फकाई विवाह उत्सब यहि समाप्त हुन्छ र बेहुलाबेहुली पति-पत्नीको रुपमा नयाँ जीवन शुरु गर्दछन् । 

दुरागमन:- 
दुरागमनको शाब्दिक अर्थ हुन्छ बेहुलीको आफ्नो श्रीमान्को घरमा दोश्रो पटकको आगमन अर्थात् विवाहको क्रममा बेहुलीको पहिलो आगमन र विवाहपछि केही समयबादमा फेरि दोश्रो पटकको आगमन । यसलाई अर्को किसिमले गौना पनि भनिन्छ । 

दुरागमनको लागि विवाह पश्चात केही समय बिराएर पंडितबाट बेहुलीको द्वितीय आगमनको लागि शुभशायत निश्चित गरेर आफ्नो समाजको एकजना मार्फत बेहुलीको माइती घरमा दुरागमनको लागि दिन (समाचार) पठाउने गरिन्छ । यसरी समाचार लिएर जाने व्यक्तिलाई थारु संस्कृतिनुसार “कहौतिया” (समदिया, समाचार लिएर जाने व्यक्ति) भनिन्छ । यो कहौतिया जतिखेर संम्वाद लिएर आइपुग्दा पनि उहाँलाई भात पकाएर खुवाएरै पठाउने चलन छ । 

कहौतिया आईसकेपछि बेहुलीको माइतीमा बेहुलीकी आमाबुबा आपसमा सरसल्लाह गरेर संम्वाद अनुसार पठाउने नपठाउने कुरो निश्चित गरिन्छन् । उनीहरुले छोरी पठाउने सल्लाह गरेको भए पठाउने तयारीमा लाग्छन् । निश्चित समयमा बेहुला विवाह जस्तै बाजागाजा सहित जन्ती लिएर बेहुलीको माइतीघरमा आइपुग्छन् । यहां विवाह जस्तै बेहुला र जन्तीको आदरसत्कार गरिन्छ । समाजलाई समाजिक सुपारी दिइन्छ । त्यसपछि जन्तीहरुको लागि खानपिनको तथा सुत्ने ईत्यादिको व्यवस्था गरिन्छ । 

बेहुलालाई राती घर भित्र बोलाई महिलाहरुले अनेक किसिमका शिक्षाप्रद मंगलगीतहरु सुनाई आनंन्दित गरिरहेका हुन्छन् । भोली विहान बेहुलीतिरका आफन्त (पाहुना)हरु आउन थाल्दछन् र सबै पाहुनाहरुलाई खाना खुवाई दिनुपर्ने सरसमान र कोशेलीहरुसाथ दिएर बेहुली समाजिक रितीथिती अनुसार पठाई दिने गरिन्छ । 

तर यदि यसपटक केही समस्याले गर्दा बेहुली नपठाउने सल्लाह भएको भए बेहुला पक्षबाट समाचार पठाएको लगतै बेहुलीको माइतीबाट जिम्मेवार मानिस बेहुलाको घर पुगी त्यहां आफ्ना समस्याहरुले गर्दा यस पटक दिन नमान्ने कुरो बेहुला पक्षलाई समझाईबुझाई गरेर मनाउने चलन छ ।

पहिला थारु समुदायमा बालविवाह प्रथाले गर्दा दुरागमनको अति महत्व थियो किनकि विवाहको समयमा बेहुला-बेहुली साना-सानी हुँदा विवाह उनीहरुको लागि महत्वपूर्ण थिएन । बेहुली तरुनी नहुन्जेलसम्म माइतीमै आमासंगै बसिन्थ्यिो र तरुनी भएपछि विवाह जस्तै औपचारिक किसिमले गौनाको रुपमा बेहुलाले बेहुली भित्रियाउने प्रथालाई दुरागमन प्रथा भनिन्छ । यस प्रथानुसार अभिभावकहरु दोहरो खर्चमा पर्दथिए तर अब बालविवाह प्रथा हटिसक्यो र समय पनि बदलिसकेको हुनाले यो गौना प्रथालाई अचेल समय सुहाउँदो घुरबहौरू प्रथामा परिमार्जन गरेको पाइन्छ ।

कन्यौति प्रथा:
आजभन्दा लगभग ३०-४० वर्ष पूर्व जतिखेर थारु समुदायमा बालविवाह प्रथाको हावी थियो त्यतिखेर यो कन्यौति प्रथाको पनि यो थारु समुदायमा निकै हावी थियो । यस कन्यौति प्रथाको चलन अनुसार बेहुला पक्षले कन्याको लागि शुल्क तिर्नु पर्दथियो अर्थात् बेहुली पक्षलाई रुपैया तिर्नु पर्दथियो । कति रुपैया तिर्नु पर्ने भने सो निश्चित थिएन । यो दुवै पक्षको दामाशाहीमा भरपर्दथियो । खास गरेर दुरा (लमी)मा यो कुरो बढी निर्भर हुन्थ्यिो । यस व्यवस्थानुसार त्यसताका थारु समुदायमा कन्याहरु निकै महंगा थिए तर त्यतिखेर कन्याको लागि शुल्क तिर्दातिर्दै कतिपय केटा पक्ष गरिब भई हाल्थे र केटी फेरि त्यही गरीब घरमा विवाह पश्चात आएर द:ख भोग्नु पर्दथियो । 

तर यसबाट फाइदा के थियो भने त्यतिखेर कुनै पनि केटीले गरिबीको कारण अविवाहिता जीवन बिताउनु पर्दैनथियो । जसले गर्दा समाजमा केटीहरुको चरित्र सम्बन्धित कुनै समस्याहरु थिएनन् । शायद, यै बाट प्रभावित भएर मानिसहरु कन्योति प्रथा चलनमा आएको हुनु पर्छ । तर वर्तमान समयमा यो प्रथा थारु समुदायमा पनि समाप्त भई सकेकोछ ।

दाइजो प्रथा:- 
अहिले वर्तमान समयमा खास गरेर तराईका समुदायहरुमा यो दाइजो प्रथाको निकै बोलबाला रहेको पाइन्छ । यस प्रथानुसार कन्या पक्षले बर पक्षलाई रुपैया तिर्नुपर्ने हो जसले गर्दा कन्याहरुको लागि यो प्रथा अभिशाप साबित भई सकेको छ । कतिपय समुदायको लागि यो दाइजो प्रथा प्राणघातक रोग भई सकेको छ । अहिले पनि रुपैयाको अभावमा धेरै कन्याहरुको विवाह हुन सकेको छैन र जसको विवाह भई सकेकोछ उनीहरुको जीवन पनि खतरामा छ । 

थारु समुदायमा दाइजो प्रथा अहिलेसम्म खुलम-खुल्ला रुपमा आइसकेको छैन । यो थारु समुदायको लागि एउटा गौरबकै विषय हो र यो समाजका शुभचिन्तक तथा अगुवाहरुसंग हार्दिक अनुरोध छ कि यो व्यवस्थालाई पछिसम्म यो समुदायमा पस्नदिनु हुँदैन ।

समाप्त

श्रोत व्यक्तिहरु:-

श्रीमती ताराबती चौधरी, रायपुर, सप्तरी

श्रीमती संसारी चौधरी, नरहैया, सप्तरी

श्रीमती मीना चौधरी, फुलहारा, सप्तरी

श्रीमती रामबती चौधरी, दौरी, उदयपुर

श्रीमती सरस्वती चौधरी, बेलटार, उदयपुर

श्रमिती परमेश्वरी चौधरी, तिनकुनी, सिरहा

श्रीमती अंजिला चौधरी, तिनकुनी, सिरहा